Κασπάροφ – Καρπόφ πέρα απ’ τα όρια της ανθρώπινης αντοχής: Το ματς του αιώνα που δεν έληξε ποτέ

Στα μέσα της δεκαετίας του ‘70 η Σοβιετική Ένωση αναζητούσε εκείνον τον εκλεκτό που θα ξέπλενε την ντροπή του 1972, επαναφέροντας αυτό που ένιωθε ότι της «έκλεψαν».

Χωρίς το παραμικρό διάλειμμα, ο παγκόσμιος τίτλος στο σκάκι ήταν αποκλειστικά υπόθεση των Σοβιετικών για περίπου τέσσερις δεκαετίες, έως και το «φιάσκο» του Ρέικιαβικ.

Εως και την εμφάνιση δηλαδή ενός… παράφρωνα Αμερικανού, του θρυλικού Μπόμπι Φίσερ, που παραμέρισε το σφυροδρέπανο για να καρφώσει στη σκακιέρα την αστερόεσσα, συντρίβοντας με 12½ -8½ τον κάτοχο του τίτλου Μπόρις Σπάσκι στην ισλανδική πρωτεύουσα. Σε μια εποχή που η αντιζηλεία ΗΠΑ-ΕΣΣΔ παρέμενε στα όρια της ψύχωσης, η μονομαχία για την παγκόσμια κυριαρχία ακόμα και στο σκάκι είχε αναχθεί σε μείζον διακύβευμα στη διελκυστίνδα του Ψυχρού Πολέμου.

Για τους Αμερικανούς, που γνώριζαν τη δυναμική του Φίσερ, η αναμέτρηση τιτλοφορήθηκε ως το «ματς του αιώνα». Για τους Σοβιετικούς η ήττα σε αυτό που ήταν κάτι σαν το εθνικό τους σπόρ αποτέλεσε ένα βαρύτατο πλήγμα κύρους. Ο άνθρωπος που θα αντιμετώπιζε τον Φίσερ θα έπρεπε να αποκαταστήσει την… τιμή της χώρας.

Το άστρο του Ανατόλι Καρπόφ ανέτειλε την κατάλληλη στιγμή. Αν και μόλις 24 ετών έμοιαζε έτοιμος, καθώς η ραγδαία εξέλιξη του τον οδηγούσε στους προκριματικούς του παγκοσμίου πρωταθλήματος. Στον ημιτελικό των διεκδικητών νίκησε τον Σπάσκι και στον τελικό τον σπουδαίο Βίκτορ Κορτσνόι, παίρνοντας το χρίσμα για τη μεγάλη αναμέτρηση του 1975.


Ο Φίσερ όμως δεν εμφανίστηκε ποτέ σε αυτήν. Διαφωνώντας με το σύστημα που όρισε η παγκόσμια ομοσπονδία για την ανάδειξη του πρωταθλητή, παραιτήθηκε από την υπεράσπιση του τίτλου και ο Καρπόφ έγινε ο πρώτος σκακιστής στην ιστορία που πάτησε κορυφή χωρίς να κουνήσει κομμάτι.



Τα επόμενα εννιά χρόνια βέβαια ο Καρπόφ απέδειξε ότι δεν είχε αντίπαλο, με τη… βοήθεια του Μπόμπι Φίσερ που δεν έβαλε νερό στο κρασί του, παραμένοντας εκτός αγωνιστικής δράσης. Αναδείχτηκε ξανά και ξανά πρωταθλητής Σοβιετικής Ένωσης, ενώ υπερασπίστηκε δις τον παγκόσμιο τίτλο του απέναντι στον Κορτσνόι: το 1978 οριακά (6-5) και το 1981 διά περιπάτου (6-2).

Οι προκριματικοί του παγκόσμιου πρωταθλήματος του 1984 είχαν την ιδιαιτερότητα του νέου συστήματος διεξαγωγής, που θα διαρκούσε μια διετία. Και όχι μόνο. Είχαν και την καινοτομία να εξελιχθεί σε απόλυτος κυρίαρχος ένας παίκτης που έως και λίγα χρόνια πριν ουδείς γνώριζε την ύπαρξη του. Λογικό, αφού όταν ξεκίνησαν οι αγώνες για την ανάδειξη του διεκδικητή (1982) ήταν μόλις 19. Το όνομα αυτού Γκάρι Κασπάροφ.



Ο πιτσιρικάς είχε εισβάλλει σαν «οδοστρωτήρας» στην σκακιστική ελίτ. Το 1980 αναδείχτηκε παγκόσμιος πρωταθλητής εφήβων και μέχρι το 1982 είχε προλάβει να ανέβει στο Νο 2 της παγκόσμιας κατάταξης στη βαθμολογία ELO (το σύστημα αξιολόγησης της παγκόσμιας ομοσπονδίας για κάθε παίκτη), πίσω μόνο από τον Καρπόφ.

Παρά την απειρία του το «παιδί-θαύμα» από το Μπακού έκανε θραύση στο προκριματικό τουρνουά, αλλά και στους αγώνες νοκ-άουτ που ακολούθησαν. Συνέτριψε κατά σειρά σε προημιτελικά, ημιτελικά και τελικό τους πανίσχυρους Αλεξάντερ Μπελιάφσκι, Κορτσνόι και Βασίλι Σμίσλοφ, παίρνοντας το εισιτήριο για την τελική αναμέτρηση.

Στις 10 Σεπτεμβρίου του 1984 ο Κασπάροφ πήρε θέση στη σκακιέρα απέναντι από τον Ανατόλι Καρπόφ στον αγώνα της Μόσχας.



Ο νεαρός διακρινόταν για την επιθετικότητα, τη φαντασία και τα ρίσκα που έπαιρνε στο παιχνίδι του – το εντελώς αντίθετο δηλαδή από τον αντίπαλό του, που ήταν μια ψυχρή υπολογιστική δύναμη, ανυπέρβλητη στον τομέα της τακτικής. Και ως χαρακτήρες ήταν τελείως διαφορετικοί, σα να καθρέφτιζε η σκακιέρα τον εσωτερικό τους κόσμο. Αντισυμβατικός και εκρηκτικός ο Κασπάροφ, χαμηλών τόνων, διπλωμάτης και διαπρέπων στις δημόσιες σχέσεις ο Καρπόφ.
Νικητής θα αναδεικνυόταν όποιος θα έφτανε πρώτος στις έξι νίκες. Παρά τη φαινομενική εξέλιξη και την τρομερή απόδοση του στους προκριματικούς, ο 21χρονος διεκδικητής έμοιαζε για ειδικούς και μη το μεγάλο αουτσάιντερ απέναντι στον 33χρονο κάτοχο του τίτλου.

Στις πρώτες εννιά παρτίδες η πραγματικότητα αποδείχτηκε για τον Κασπάροφ ακόμα πιο σκληρή και από τα προγνωστικά. Ηττήθηκε στις τέσσερις από αυτές (οι άλλες πέντε ισόπαλες), φτάνοντας να κινδυνεύει με διασυρμό. Αναλυτές και γκραν μετρ της εποχής εκτιμούσαν ότι η μάχη δεν θα υπερέβαινε τις 18 παρτίδες. Φευ… Στις επόμενες 17 δεν υπήρξε νικητής. Και οι δύο παίκτες απέφευγαν τα ρίσκα, φέρνοντας μόνο ισοπαλίες!
Στην παρτίδα Νο 27 ο Καρπόφ πέτυχε αυτό που έμοιαζε με χαριστική βολή στην ψυχολογία του αντιπάλου του, κάνοντας το 5-0.

Τα νεύρα του Κασπάροφ όμως ήταν ατσάλινα. Ακολούθησαν άλλες τέσσερις ισοπαλίες και στην 32η παρτίδα ο διεκδικητής πέτυχε την πρώτη νίκη της καριέρας του κόντρα στον παγκόσμιο πρωταθλητή. Χρειάστηκαν 93 ημέρες μονομαχίας (!) για να καταφέρει το πρώτο ντιρέκτ ο Κασπάροφ, αλλά αποδείχτηκε καθοριστικό.


Η αναμέτρηση εξελίχθηκε σε ένα πόλεμο νεύρων. Σε μια άνευ προηγουμένου μάχη πνευματικής και ψυχολογικής φθοράς, που όμοια της δεν είχε καταγραφεί ποτέ σε επίπεδο διεκδίκησης ενός παγκόσμιου τίτλου.



Το μέγιστο που μπορούσε να διαρκέσει μια παρτίδα ήταν έως και κάτι λιγότερο από οχτώ ώρες, καθώς ο κάθε παίκτης είχε στη διάθεση του 2 ώρες για τις πρώτες 40 κινήσεις, άλλη μία ώρα για τις επόμενες 20 και μία επιπλέον ώρα για την ολοκλήρωση της παρτίδας. Κατά τη διάρκεια τους οι δύο μονομάχοι ερχόταν αντιμέτωποι και με πίεση χρόνου.

Η έκκριση αδρεναλίνης και το στρες έκαναν διαδοχικά limit up, καθώς ο Καρπόφ πάσχιζε μάταια να πετύχει την έκτη, λυτρωτική νίκη. Αφότου είχε προηγηθεί με 5-0, οι πιο καχύποπτοι άρχισαν να διασπείρουν φήμες περί χρηματισμού του Κασπάροφ από τους μπουκ για να «στήσει» εις βάρος του το παιχνίδι. Φαίνεται όμως ότι η τακτική του αποσκοπούσε στη φθορά του αντιπάλου του. Για τον οποίο τα 64 ασπρόμαυρα τετράγωνα εξελίχθηκαν σταδιακά σε εφιάλτης.
Με το σκορ στο 5-1, οι παρτίδες από την 32η έως την 46η τελείωσαν εκ νέου χωρίς νικητή! Κατά τη διάρκεια αυτών ο Καρπόφ εισήχθη τρεις φορές σε νοσοκομείο, εξουθενωμένος από το άγχος και την πίεση. Το επίπεδο του παιχνιδιού του είχε πέσει κατακόρυφα και στις παρτίδες Νο 47 και Νο 48 ο Κασπάροφ πέτυχε διαδοχικές νίκες, μειώνοντας σε 5-3.

Ο Καρπόφ είχε χάσει 9 κιλά σε αυτούς τους πέντε μήνες! Τόσο είχε διαρκέσει το εξαντλητικό μπρα ντε φερ, ένας «μαραθώνιος» πνευματικής κόπωσης, που μόνο κάποιος που δίνει ανά τρεις ημέρες εξετάσεις για πτυχίο θα μπορούσε να συλλάβει.

Δεν ήταν όμως ίδιοι οι όροι και για τους δύο. Το μομέντουμ είχε αλλάξει θεαματικά και ο κατά 12 χρόνια νεότερος Κασπάροφ έδειχνε να βρίσκεται σε πολύ καλύτερη φυσική κατάσταση. Έμοιαζε έτοιμος να ολοκληρώσει μια μυθική ανατροπή, πιθανότατα την πιο εντυπωσιακή στην ιστορία του ατομικού «αθλητισμού».

Και τότε, όταν όλα έδειχναν ότι το «θύμα» είχε αναλάβει ανεπιστρεπτί το ρόλο του «θύτη», η παγκόσμια ομοσπονδία (FIDE) αποφάσισε να διακόψει την αναμέτρηση. Προηγήθηκε μια επιστολή της σοβιετικής ομοσπονδίας σκακιού, που έθετε ως προτεραιότητα την υγεία των δύο παικτών και ζητούσε τρίμηνη αναβολή. Αναφέρθηκε ακόμα και το ότι ο Καρπόφ βρισκόταν στα πρόθυρα νευρικού κλονισμού!
Η απόφαση της FIDE για οριστική διακοπή του αγώνα συνάντησε την οργισμένη αντίδραση του Κασπάροφ. Επίσημα και ο Καρπόφ ζήτησε να συνεχιστεί η αναμέτρηση, ο αντίπαλός του όμως θεωρούσε ότι παρασκηνιακά ήταν δικό του αίτημα η διακοπή.

Ο παγκόσμιος πρωταθλητής ήταν πράγματι το αγαπημένο παιδί του καθεστώτος και τα πολιτικά αξιώματα που ανέλαβε μετά το τέλος της καριέρας του (και κατέχει έως και σήμερα) θα αιτιολογούσαν και την περιγραφή «άνθρωπος του συστήματος». Επρόκειτο για έναν καθαρόαιμο Ρώσο αστικής οικογένειας και το αντίπαλο δεος αποτελούσε ένα χωριατόπαιδο με καταγωγή από το Αζερμπαϊτζάν.

Ο Κασπάροφ, γιος Εβραίου πατέρα και Αρμένιας μάνας κατηγόρησε τους διοργανωτές ότι στόχος τους ήταν να προφυλάξουν τον Καρπόφ από την ήττα, αλλά οι διαμαρτυρίες του έπεσαν στο κενό.


Στις 15 Φεβρουαρίου του 1984, 158 ημέρες μετά την έναρξη της – και αφού είχε αλλάξει η ημερολογιακά η χρονιά – η «τιτανομαχία» έλαβε τέλος. Χωρίς νικητή… Ήταν η πρώτη φορά που συνέβη κάτι τέτοιο, μολονότι η διάρκεια του ματς είχε καταστήσει παρελθόν το προηγούμενο ρεκόρ από την 35η κιόλας παρτίδα.

Η FIDE όρισε τους νέους τελικούς για το Σεπτέμβριο του 1985, αλλάζοντας το σύστημα ανάδειξης του πρωταθλητή (περισσότερες νίκες σε 24 παρτίδες).

Στην 24η και τελευταία ο Καρπόφ είχε την ευκαιρία να ισοφαρίσει σε 12-12 και να διατηρήσει τα σκήπτρα (το σύστημα ευνοούσε τον κάτοχο του τίτλου σε περίπτωση ισοπαλίας), ωστόσο ο Κασπάροβ δεν μπορούσε να περιμένει άλλο για την άνοδό του στον θρόνο. Αν και του αρκούσε η ισοπαλία, πήρε το matchball (13-11) και στα 22 του έγινε ο νεαρότερος παγκόσμιος πρωταθλητής στην ιστορία του παιχνιδιού.
Ο Κάρποβ προσπάθησε με νύχια και με δόντια την επόμενη πενταετία να ανακτήσει τα ηνία, αλλά απέτυχε και τις τρεις φορές – το 1986 (12,5-11,5), το ’87 (12-12) και το ’90 (12,5-11,5) – μένοντας πάντα δεύτερος στις απόλυτες λεπτομέρειες.

Σε αυτή την εξαετία η αντιπαλότητα τους έλαβε μυθικές διαστάσεις, εκτοξεύοντας τη δημοφιλία του σκακιού. Ο ίδιος ο Κασπάροφ την έχει περιγράψει ως τη «μεγαλύτερη όλων των εποχών στην ελίτ του παγκόσμιου αθλητισμού». Πιθανόν να υπερβάλλει, από τη στιγμή που ο κόσμος είδε πριν απ’ αυτούς τα (πολύ πιο εμπορικά) δίδυμα των Μοχάμεντ Άλι – Τζο Φρέιζερ, Μάτζικ Τζόνσον – Λάρι Μπερντ και κατόπιν των Αϊρτον Σένα – Αλέν Προστ και Ρότζερ Φέντερερ – Ράφα Ναδάλ. Σίγουρα όμως έχει κάθε δικαίωμα να χαμογελάει με ειρωνική διάθεση όταν για τις… ψυχροπολεμικές ανάγκες η αναμέτρηση Φίσερ – Σπάσκι περιγράφεται ως το «ματς του 20ου αιώνα».

Το αυθεντικό τέτοιο είναι αυτό για χάρη του οποίου δύο άνθρωποι υπερέβησαν κάθε όριο πνευματικής αντοχής, ζώντας στο δικό τους καθολικά αποστειρωμένο ασπρόμαυρο κόσμο επί μισό χρόνο. Και με ένα παραισθησιογόνο déjà vu να τους ξυπνά κάθιδρους σαν εφιάλτης: το ανηλεές, ανεκπλήρωτο κυνήγι ενός δονκιχωτικού ανεμόμυλου με τη μορφή βασιλιά.