Η έκτη μεγάλη εξαφάνιση των ειδών έχει μόνο ανθρώπινη σφραγίδα

Στη βιοποικιλότητα είναι αφιερωμένη σύμφωνα με τον ΟΗΕ η φετινή Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος, ο οποίος «κρούει τον κώδωνα του κινδύνου» αναφορικά με τον κίνδυνο εξαφάνισης περίπου ενός εκατομμυρίου ειδών φυτών και ζώων εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Η πραγματικότητα πάντως ίσως και να είναι πολύ χειρότερη. Κι αυτό γιατί, όπως σημειώνει έρευνα που δημοσιεύτηκε τη Δευτέρα στο επιστημονικό περιοδικό «Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS)», η Έκτη Μεγάλη Εξαφάνιση των Ειδών όχι μόνο είναι εδώ, αλλά συντελείται πολύ γρηγορότερα απ’ ότι αναμενόταν. Κάτι τέτοιο βασίζεται στη θλιβερή διαπίστωση πως ο ρυθμός με τον οποίο πολλά είδη «πεθαίνουν» έχει επιταχυνθεί μέσα στις τελευταίες δεκαετίες.

Σύμφωνα μάλιστα με τον καθηγητή Οικολογίας Εθνικό Αυτόνομο Πανεπιστήμιο του Μεξικού κι εκ των βασικών συντακτών της έρευνας, Τζεράλντο Θεμπάγιος Γκονζάλες, μέσα σε 13 χρόνια -από το 2001 ως το 2014- 173 είδη οδηγήθηκαν στην εξαφάνιση.

• Η μεγάλη εξαφάνιση των ειδών
• Οδεύουμε προς έναν κόσμο χωρίς ζώα

«Πρόκειται για 25 φορές ταχύτερο ρυθμό εξαφάνισης από εκείνον που θα περιμέναμε βάσει των δεδομένων των προηγούμενων ετών», δήλωσε ο ίδιος στο CNN. Ο ίδιος και η ομάδα του επισημαίνουν παράλληλα  ότι τα τελευταία 100 χρόνια εξαφανίστηκαν περισσότερα από 400 είδη σπονδυλωτών ζώων, γεγονός που, στη φυσιολογική ροή της εξέλιξης των ειδών, θα έπαιρνε έως και 10.000 χρόνια.

«Η ανθρωπότητα καταστρέφει λειτουργικά τμήματα του δικού της συστήματος υποστήριξης της ζωής»

Πρέπει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με τους ειδικούς, ο όρος «μαζική εξαφάνιση ειδών» αποτυπώνει με αρκετά μεγάλη ακρίβεια αυτό που συμβαίνει με βάση τους νόμους της φύσης. Ειδικότερα, στην ιστορία της ανθρωπότητας  έχουν προηγηθεί άλλες πέντε, σε καθεμία από τις οποίες οδηγήθηκαν σε αφανισμό το 70% - 95% ειδών φυτών, ζώων και μικροοργανισμών. Η πιο πρόσφατη από αυτές, πριν από περίπου 66 εκατ. χρόνια, οδήγησε σε εξαφάνιση τους δεινοσαύρους.

Και, μπορεί οι προηγούμενες πέντε να προκλήθηκαν από καταστροφικές αλλαγές του περιβάλλοντος, όπως μεγάλες εκρήξεις ηφαιστείων ή συγκρούσεις με αστεροειδείς, όμως η έκτη, που συντελείται σήμερα, είναι μια εντελώς διαφορετική περίπτωση σύμφωνα με τους επιστήμονες, καθώς έχει μια και μόνο αιτία: τον άνθρωπο.

«Η ευθύνη είναι δική μας από την αρχή ως το τέλος» επισημαίνει χαρακτηριστικά ο κύριος Γκονζάλες.

Παρά το γεγονός ότι η ζωή στη Γη επανέρχεται μετά από κάθε ένα από αυτά τα γεγονότα, οι ειδικοί επισημαίνουν πως χρειάστηκαν εκατομμύρια χρόνια για να αποκατασταθεί ο αριθμός των ειδών. «Αν και εκτιμάται ότι μόνο το 2% όλων των ειδών που έζησαν ποτέ στη γη είναι ακόμη ζωντανά σήμερα, ο απόλυτος αριθμός ειδών είναι μεγαλύτερος από ποτέ άλλοτε» σημειώνουν οι επιστήμονες.

Μάλιστα, ο Γκονζάλες και οι συνάδελφοί του τονίζουν ότι πολλά από τα είδη που βρίσκονται στο χείλος της εξαφάνισης βρίσκονται συγκεντρωμένα στις ίδιες περιοχές, ενώ αποδεκατίζονται από τη ανθρώπινη δραστηριότητα.

Όταν ένα είδος εξαφανίζεται, διαβρώνεται ολόκληρο το οικοσύστημα και ωθούνται και άλλα είδη προς τον αφανισμό. Οι ερευνητές χρησιμοποιούν τα αμφίβια ως ενδεικτικό παράδειγμα αυτού του φαινομένου. Εκατοντάδες είδη βατράχων βιώνουν τεράστια μείωση του πληθυσμού τους και βρίσκονται στο χείλος της εξαφάνισης λόγω ενός μύκητα που μερικές φορές εξαπλώνεται σε νέες περιοχές από τον άνθρωπο. Την ίδια στιγμή και η κλιματική αλλά πιθανότατα επιδεινώνει το το πρόβλημα, ενώ αυτή η αλληλεξάρτηση μεταξύ διαφορετικών ειδών είναι δυσοίωνη και για τους ανθρώπους.

«Όταν η ανθρωπότητα εξοντώνει πληθυσμούς και είδη άλλων πλασμάτων, καταστρέφει λειτουργικά τμήματα του δικού της συστήματος υποστήριξης της ζωής», υπογραμμίζει ο Πωλ Έρλιχ, καθηγητής στο Στάνφορντ, ο οποίος έγραψε το αμφιλεγόμενο βιβλίο «The Population Bomb» κι εκ των συγγραφέων της νέας μελέτης.

Οι ερευνητές σημειώνουν επίσης ότι και η τρέχουσα κρίση του κοροναϊού αποδεικνύει πώς η εγκληματική απροσεξία με την οποία οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τον φυσικό κόσμο μπορεί να οδηγήσει σε άσχημη τροπή για τους ίδιους.

Κάτι τέτοιο συνδέεται με το γεγονός ότι πολλά από τα είδη που απειλούνται ή βρίσκονται στο χείλος της εξαφάνισης, αποδεκατίζονται από το εμπόριο άγριων ζώων. «Πιστεύουμε ότι η πρόσφατη πανδημία συνδέεται με το εμπόριο και την κατανάλωση άγριων ζώων στην Κίνα» υπογραμμίζουν χαρακτηριστικά και προσθέτουν: «Η απαγόρευση του εμπορίου άγριων ζώων που επέβαλε η κινεζική κυβέρνηση θα μπορούσε να είναι ένα σημαντικό μέτρο διατήρησης για πολλά υπό εξαφάνιση είδη, εάν επιβληθεί σωστά».

Η «μαύρη λίστα» της Μεγάλης Εξαφάνισης

Ο κατάλογος των ειδών που οδηγήθηκαν σε εξαφάνιση μέσα στον περασμένο αιώνα είναι ατελείωτος.

Πολλοί αναφέρονται στο Ντόντο, ένα ενδημικό πουλί που εντοπιζόταν στην περιοχή του Ινδικού, στο μεταναστευτικό περιστέρι εντοπιζόταν στη βόρεια Αμερική ή στον θρυλικό τίγρη της Τασμανίας, που αποτελούσε το μεγαλύτερο μαρσιποφόρο σαρκοφάγο ζώο.

Την ίδια στιγμή όμως πολλά είναι και τα παραδείγματα εκείνων που χάθηκαν τα τελευταία χρόνια.

Εκείνη που είχε τραβήξει τα «φώτα της δημοσιότητας» είχε κάνει με τον «μοναχικό Τζορτζ», μιας γιγαντιαίας αρσενικής χελώνας της νήσου Πίντα του νησιωτικού συγκροτήματος Γκαλαπάγκος και τελευταίας του είδους της, η οποία πέθανε το 2012. Το είδος του φέρεται να οδηγήθηκε σε εξαφάνιση στην περίοδο που τα Γκαλαπάγκος είχαν μετατραπεί σε σταθμό εφοδιασμού και ανάπαυσης για τους φαλαινοθήρες. Οι χελώνες ήταν αργές στη στεριά, άρα εύκολος στόχος, και πολύ μεγάλες ώστε να τους παράσχουν πολύτιμη πρωτεΐνη.

«Λειτουργικά εξαφανισμένο» από το 2006 θεωρείται και το ποταμίσιο δελφίνι του Yangtze, κάτι που στην πράξη σημαίνει ότι ακόμη και αν υπάρχουν λίγα ζωντανά, δε θα γεννηθούν ποτέ νέα.

Ανάλογη τύχη είχε και ο Δυτικός Μαύρος Ρινόκερος, που ήταν θύμα της καλπάζουσας λαθροθηρίας στο Καμερούν, ακόμη και μετά τα μέτρα προστασίας που πάρθηκαν στη δεκαετία του 1930. Οι επιστήμονες έψαξαν για τυχόν εναπομείναντα ζώα το 2006 αλλά μάταια και το 2011 δηλώθηκε σαν εξαφανισμένο είδος. Σήμερα, άλλα 3 υποείδη του μαύρου ρινόκερου απειλούνται και αυτά με εξαφάνιση.

Το σημαντικότερο από τα είδη που εξαλείφθηκαν οριστικά το 2018 ήταν ο λευκός αφρικανικός ρινόκερος, όταν και πέθανε σε βαθιά γεράματα το τελευταίο αρσενικό του είδους των επιβλητικών θηλαστικών της ανατολικής Αφρικής.

Η δε Φώκια της Καραϊβικής ανακηρύχθηκε εξαφανισμένο είδος το 2008. Έχει καταγραφεί πως ο Χριστόφορος Κολόμβος σκότωσε μερικές από αυτές όταν έφτασε στην Καραϊβική και κυνηγήθηκαν εκτενώς των 18ο και 19ο αιώνα για το λίπος τους, που χρησιμοποιήθηκε ως πετρέλαιο σε λάμπες και μηχανήματα. Σύμφωνα με τις σημειώσεις ενός υπαλλήλου στο Ενυδρείο της Νέας Υόρκης, το οποίο είχε μερικές τέτοιες φώκιες στις αρχές του 1900, αυτά τα «αναιδή» ζώα είχαν μια συνήθεια να ψεκάζουν με νερό από τα στόματα τους, τους επισκέπτες που έσκυβαν πολύ κοντά πάνω από τα κάγκελα. Η εξαφάνιση της συγκεκριμένης φώκιας σημαίνει και την εξαφάνιση ενός ακάρεος, που ζούσε μόνο μέσα στη μύτη του εν λόγω είδους φώκιας.

Εξαφανισμένο είδος από το 2004 θεωρείται η πάπια Mariana Mallard, ένα είδος που ζούσε μόνο σε τρία μικρά νησιά του Ειρηνικού. Το τελευταίο ζευγάρι εντοπίστηκε σε άγρια ​​κατάσταση το 1979 και το τελευταίο γνωστό ζευγάρι σε αιχμαλωσία πέθανε στο Sea World στο Σαν Ντιέγκο το 1981. 

Σε ό,τι αφορά τον Αίγαγρο των Πυρηναίων, ο τελευταίος του υποείδους πέθανε σε άγρια ​​κατάσταση το 2000, όταν ένα δέντρο έπεσε πάνω του. Κάποιος επιστήμονας είχε πάρει δείγματα DNA του τελευταίου το 1999 και το 2009 δημιούργησε έναν κλώνο. Ωστόσο, το κλωνοποιημένο αγριοκάτσικο πέθανε λίγο μετά τη γέννησή του.

Ένα ακόμη είδος που αποτελεί οριστικό παρελθόν από την Γη είναι και το λιοντάρι των βουνών των δυτικών ΗΠΑ, το οποίο το 2018 κηρύχθηκε οριστικά εξαφανισμένο από την περιοχή όπου διαβιούσε παραδοσιακά.

Παρελθόν από τον πλανήτη αποτελεί κι ένα από τα πιο εντυπωσιακά είδη παπαγάλου που γνωρίσαμε ποτέ. Το είδος Spix Macau, το οποίο διαβιούσε κυρίως στην τροπική λεκάνη του ποταμού Αμαζονίου στην Νότιο Αμερική κηρύχθηκε οριστικά εξαφανισμένο τον Σεπτέμβριο του 2018, καθώς δεκάδες ερευνητικές αποστολές που είχαν στόχο την εξεύρεση εκπροσώπων του είδους σε καθεστώς άγριας ζωής στέφθηκαν από αποτυχία.

tvxs.gr