Πώς θα ξημερώσει η επόμενη ημέρα… αν ξημερώσει

Άρης Χατζηστεφάνου 

Ο κόσμος κατάλαβε τα λάθη του, οι νεοφιλελεύθεροι οικονομολόγοι αναγνωρίζουν πλέον την ανάγκη ενός ισχυρού δημόσιου τομέα για την προστασία των πολιτών, αλλά και της παγκόσμιας οικονομίας, και μπροστά μας ανατέλλει μια νέα εποχή αλληλεγγύης και ανάπτυξης.

Και ύστερα ξυπνήσαμε...

Τα ευχολόγια που ακούγονται και γράφονται καθημερινά σε αριστερά και δεξιά ΜΜΕ αποτελούν, ενδεχομένως, ένα χάπι τύπου πλασέμπο για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης που αντιμετωπίζουμε κλεισμένοι στα σπίτια μας. Δυστυχώς ή ευτυχώς, όμως, η ιστορία δεν γράφεται με πανδημίες. Αυτές απλώς επιταχύνουν, με τρομακτικούς ρυθμούς, υπάρχουσες τάσεις στην παγκόσμια οικονομία και, κατ’ επέκταση, στην πολιτική και την κοινωνία.

Ας δούμε με λίγη μεγαλύτερη προσοχή τα πραγματικά δεδομένα. Σύμφωνα με τον TIGER (ένα σύνολο από δείκτες με τους οποίου το ίδρυμα Brookings και οι Financial Times καταγράφουν τη διεθνή ανάπτυξη), η παγκόσμια οικονομία οδηγούνταν στη μεγαλύτερη κατάρρευση από την εποχή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, πολύ πριν από την κορύφωση της πανδημίας του κορονοϊού.

Για πρώτη φορά, η πτώση αφορά το σύνολο του παγκόσμιου ΑΕΠ, το οποίο, σύμφωνα με νεότερα στοιχεία της JPMorgan, μπορεί να φτάσει τα 5,5 τρισεκατομμύρια δολάρια. Το σύνολο των αποθεματικών που θα μπορούσαν να ρίξουν το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα, από κοινού, στη μάχη, μόλις και μετά βίας φτάνουν το 1,2 τρισ. Για να κατανοήσουμε το μέγεθος της κρίσης, αρκεί να φανταστούμε μια εικόνα του παγκόσμιου οικονομικού χάρτη, στον οποίο, ξαφνικά, θα εξαφανιστεί η Ιαπωνία, η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη.

Αντιμέτωποι με αυτή την εικόνα, πολιτικοί σε όλο τον κόσμο υποστηρίζουν ότι αμέσως μόλις ανακαλυφθεί το εμβόλιο ή τα φάρμακα για τον κορονοϊό, η παγκόσμια οικονομία θα ανακάμψει ταχύτατα, καθώς όλοι θα βγούμε στους δρόμους σε ένα ξέφρενο καταναλωτικό ράλι. Όπως επισημαίνει, όμως, ο οικονομολόγος Μάικλ Ρόμπερτς, όταν θα βγούμε για ψώνια, θα συνειδητοποιήσουμε ότι πολλά από τα μαγαζιά που γνωρίζαμε θα έχουν κλείσει για πάντα.

«Πριν από το lockdown, το 10% με 20% των επιχειρήσεων στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη, μόλις και μετά βίας, κάλυπταν τα τρέχοντα έξοδα και την αποπληρωμή χρεών».

Για αυτές τις εταιρείες-«ζόμπι», συνεχίζει ο Μάικλ Ρόμπερτς, η πανδημία ήταν απλώς το τελευταίο καρφί στο φέρετρό τους. Την επόμενη ημέρα, το μπακάλικο της γειτονιάς θα είναι, πιθανότατα, κλειστό, όπως, ίσως, και η εφημερίδα που αγόραζες. Θα λειτουργούν λίγα πολυκαταστήματα και οι μεγαλύτεροι όμιλοι ενημέρωσης, γεγονός που μεταφράζεται σε τρομακτική συγκέντρωση οικονομικής και πολιτικής ισχύος στα χέρια ελάχιστων επιχειρηματιών.

Όπως σε κάθε κρίση, η γιγάντωση των ανισοτήτων θα προκαλέσει κοινωνικές εξεγέρσεις, τις οποίες οι κυβερνήσεις θα είναι πολύ πιο έτοιμες να αντιμετωπίσουν χάρη στο καθεστώς έκτακτης ανάγκης, που έχουν ήδη επιβάλλει για τον περιορισμό της κίνησης των πολιτών. Το παράδειγμα της Ουγγαρίας, όπου οι απαγορεύσεις έδωσαν στον πρωθυπουργό Βίκτορ Ορμπάν την ευκαιρία να κηρύξει άτυπο πραξικόπημα εναντίον βασικών ελευθεριών, ίσως να μην αποτελεί την εξαίρεση, αλλά τον κανόνα, σε αρκετές χώρες της Ευρώπης.

Η τάση αυτή θα ενισχυθεί και από τη διαδικασία αποσάθρωσης της οικονομικής παγκοσμιοποίησης – μια ακόμη εξέλιξη για την οποία ο κορονοϊός δεν είναι υπεύθυνος, αλλά θα λειτουργήσει σαν επιταχυντής. Ήδη, μεγάλες επιχειρήσεις στην Ιαπωνία επαναπατρίζουν ολόκληρα εργοστάσια από την Κίνα και άλλες περιοχές της Ασίας, επιχειρώντας να επιτύχουν σχετική βιομηχανική επάρκεια εντός των συνόρων. Η τάση αυτή θα μπορούσε να έχει θετικά χαρακτηριστικά, καθώς θα περιόριζε την απόλυτη κυριαρχία του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, το οποίο αντιμετώπιζε ολόκληρα έθνη σαν υπηρέτες. Δυστυχώς, στη θέση αυτών των δυνάμεων είναι πολύ πιο πιθανό, να ξεφυτρώσουν περισσότεροι Ορμπάν, Τραμπ και Μπολσονάρο.

Αν όμως οι συνθήκες είναι δύσκολες για τα μεγαθήρια της παγκόσμιας οικονομίας, οι εξελίξεις στην Ελλάδα μπορεί να αποδειχθούν τραγικές. Το ΔΝΤ ήδη προβλέπει ότι η χώρα μας θα δεχθεί το ισχυρότερο οικονομικό πλήγμα μεταξύ των αναπτυγμένων χωρών, με ύφεση της τάξης του 10% και ανεργία πάνω από το 22%. Αν κρίνουμε, μάλιστα, από τις δεκάδες αποτυχημένες προβλέψεις ανάκαμψης που εξέδιδε το Ταμείο την τελευταία δεκαετία, η κατάσταση μπορεί να εξελιχθεί με πολύ χειρότερους όρους.

Ήδη, από τις πρώτες εβδομάδες της πανδημίας του COVID-19, αναφερθήκαμε στην κατάρρευση του μύθου ότι ο τουρισμός αποτελεί την «βαριά βιομηχανία» της χώρας. Τώρα, καθώς η διακοπή της παγκόσμιας παραγωγής κατακρημνίζει τις τιμές του πετρελαίου, κλονίζεται συθέμελα και ο μύθος που έλεγε ότι η ανακάλυψη ενεργειακών αποθεμάτων, σε συνεργασία με την Κύπρο και το Ισραήλ, θα έρθουν ως μάνα εξ ουρανού για την ελληνική οικονομία.

Ο τουρισμός και το πετρέλαιο αποτελούν για τη χώρα μας τις δύο όψεις του ίδιου κάλπικου νομίσματος: της πεποίθησης ότι η Ελλάδα θα επιβιώνει διαρκώς, χάρη στη συνεχή ροή ζεστού χρήματος από το εξωτερικό, χωρίς να χρειαστεί να αναπτύξει τις δικές τις παραγωγικές δυνάμεις. Παλαιότερα, τον ρόλο αυτό έπαιζαν τα φθηνά δάνεια από τις τράπεζες του ευρωπαϊκού πυρήνα, στη συνέχεια το τουριστικό συνάλλαγμα και τώρα η ελπίδα της μετατροπής της χώρας σε ένα ενεργειακό Ελντοράντο. Όσοι κέρδιζαν (ή απλώς πίστευαν) αυτούς τους μύθους, συνέβαλαν στην μετατροπή της εθνικής οικονομίας σε ένα παρασιτικό σώμα (έναν ραντιέρη θα έλεγαν ορισμένοι οικονομολόγοι), ενώ έκρυβαν τις καταστροφικές συνέπειες που είχε η ακολουθούμενη πολιτική και, κυρίως, η συμμετοχή στην ευρωζώνη.

Ας συνοψίσουμε λοιπόν...

Η επόμενη ημέρα του κορωνοϊού ίσως να μην είναι αυτή, που θα βγεις να αγκαλιάσεις τον γείτονα, που τόσο σου έλειψε, και να τρέξεις να κουρευτείς και να ξοδέψεις το επίδομα που σου έδωσε το κράτος. Ίσως, να είναι η ημέρα, που θα δεις τα μαγαζιά της γειτονιάς σου κλειστά, δεν θα βρίσκεις την εφημερίδα που για χρόνια αγόραζες και ένας αστυνομικός θα σου θυμίζει, ότι ο νέος ηγέτης της χώρας σου έχει ελαφρώς διαφορετικές αντιλήψεις για τις ατομικές και συλλογικές ελευθερίες σου.

Μπορεί αυτή η εξέλιξη να ανατραπεί; Φυσικά. Όχι όμως από τους ανθρώπους που πιστεύουν ότι, όσο κάθονται στον καναπέ τους, το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα αυτομαστιγώνεται για τις αμαρτίες του παρελθόντος και αναμορφώνεται για να υπηρετήσει την ανθρωπότητα.

 πηγη