Το Πορτρέτο Ενός Εγκλωβισμένου Μικροαστού

Σε αυτή την ταινία βλέπουμε μια παρέα αστών που συγκεντρώνεται στο σπίτι του ζεύγους Nobile για να δειπνήσουν. Μετά το τέλος του δείπνου όμως, αντί να αναχωρήσουν, όλοι βρίσκουν μια δικαιολογία, εγκαθίστανται και κοιμούνται στο σαλόνι.

Το επόμενο πρωινό, μετά τον καφέ τους, διαπιστώνουν ότι δεν μπορούν να βγούνε από το δωμάτιο. Είναι εγκλωβισμένοι στο σαλόνι, χωρίς να υπάρχει κάποιος λόγος, κάποιο εμπόδιο. Απλά δεν μπορούν να φύγουν!

Μέρα με τη μέρα -και υπό την πίεση της πείνας και της δίψας- οι μάσκες της ηθικής αρχίζουν να πέφτουν και οι παγιδευμένοι αστοί ξεπέφτουν σε ένα σχεδόν ζωώδες επίπεδο.

Η ταινία εξελίσσεται και κορυφώνεται αριστουργηματικά, αλλά το ζητούμενο –από τη δική μας πλευρά- είναι τι εμποδίζει τους συνδαιτυμόνες να βγουν έξω. Και καταλαβαίνουμε ότι ουσιαστικά πρόκειται για πρόβλημα βούλησης και όχι αδυναμίας εξόδου.-

Ο Μπουνιουέλ αρεσκόταν να καυτηριάζει την αστική τάξη, αλλά σε κάποια συνέντευξη είχε παραδεχτεί ότι τίποτα δε θα άλλαζε αν στη θέση των μπουρζουάδων ήταν εργάτες ή μικροαστοί.-

Τολμώντας έναν ριψοκίνδυνο παραλληλισμό οι Έλληνες μοιάζουν να είναι παρόμοια εγκλωβισμένοι στο σαλόνι –ή μάλλον στα υπόγεια- της Ευρώπης.

Η πείνα και η δίψα τους βασανίζει, οι μάσκες έχουν πια πέσει, η μισαλλοδοξία και η αλληλοεξόντωση γίνεται μέρος της καθημερινότητας τους, αλλά δεν μπορούν να διασχίσουν το κατώφλι…

Λάθος! Μπορούν, αλλά –χωρίς να το συνειδητοποιούν- δε θέλουν.

Και αυτό το πρόβλημα βούλησης οφείλεται καταφανώς στη μικροαστική νοοτροπία των Ελλήνων.                                                                           -

Δύο από τα πιο τυπικά γνωρίσματα της ψυχοσύνθεσης του μικροαστού είναι ο οικογενειακός εγκλωβισμός και το σύνδρομο του επιλοχία.                                                                      -

Για τον οικογενειακό εγκλωβισμό στην Ελλάδα δε χρειάζεται να πούμε πολλά. Ένα όμως χαρακτηριστικό παράδειγμα της προαγωγής αυτής της ιδιωτικής παθογένειας σε κοινωνικό επίπεδο είναι η οικογενειοκρατία στην πολιτική ζωή.

Δεν νομίζω να υπάρχει άλλη χώρα που το πρωθυπουργικό αξίωμα να κληροδοτείται. Γιοί, εγγόνια, ανίψια, ξαδέλφια και μπατζανάκηδες έχουν ιδιοποιηθεί την εξουσία τα τελευταία εβδομήντα χρόνια.

Αυτό το φαινόμενο παρατηρείται μόνο σε κομμουνιστικές δικτατορίες, τύπου Βόρειας Κορέας, όπου ο χαρισματικός γιος εκπαιδεύεται από τα μικράτα του ως άλλος αυτοκράτορας για να αναλάβει την εξουσία μετά το θάνατο του εξίσου χαρισματικού πατέρα.

Στην Ελλάδα κανείς δεν εξαναγκάζει τους πολίτες να ψηφίσουν το γιο του αδελφού του θείου του πρώην πρωθυπουργού, αλλά εκείνοι μοιάζουν άβουλοι να διασχίσουν το κατώφλι της οικογενειοκρατίας.                                             -

Το δεύτερο χαρακτηριστικό του μικροαστού είναι το σύνδρομο του επιλοχία.

Ο επιλοχίας είναι ένας μέσος υπαξιωματικός, που όσοι έχουν περάσει από τον στρατό θα τον θυμούνται πολύ καλά.

Είναι ανώτερος από τον λοχία και τους φαντάρους και κατώτερους από όλους τους άλλους.

Ο ρόλος του είναι μεσολαβητικός: Προσπαθεί να υποτάξει τους κατωτέρους του και υποτάσσεται με απόλυτη ευπείθεια στους ανώτερους του.

Συνήθως είναι αυτός που φωνάζει, βρίζει, περιφρονεί και χλευάζει τον αδύναμο να αντιδράσει φαντάρο, ενώ «στέκεται σούζα», όποτε βλέπει αξιωματικό.

Μιμείται το βάδισμα των αξιωματικών, το τρόπο ομιλίας τους, το ντύσιμο τους. Όταν μεγαλώσει θέλει να γίνει αξιωματικός κι αυτός –ή τουλάχιστον ένας αρχιλοχίας.                                                          -

Ο μικροαστός στην καθημερινότητα συμπεριφέρεται όπως ένας επιλοχίας.

Έχει πάντα το βλέμμα στραμμένο προς τα άνω και ονειρεύεται να γίνει μια μέρα πασάς, όχι για κάποιο «ανώτερο σκοπό», όπως την αυτοβελτίωση ή για να προσφέρει έργο στους συνανθρώπους του, αλλά μόνο για να «λαδώσει το εντεράκι του» και την αυτοπεποίθηση του-όπως ο αρχετυπικός Καραγκιόζης.

Όσο παραμένει επιλοχίας-μικροαστός προσπαθεί να μοιάσει στους ανώτερους του, ενδυματολογικά και επιφανειακά. Ακόμα κι αν δεν έχει να φάει θα ντυθεί όπως ντύνονται αυτοί που θαυμάζει, θα καταχρεωθεί για να αποκτήσει ένα αντικείμενο κύρους –όπως αυτοκίνητο μεγάλου κυβισμού, smart phone, επώνυμα κοσμήματα.

Παρακολουθεί με ευλάβεια τις τηλεοπτικές εκπομπές και αποθεώνει τα ριάλιτι σόου, όπου μπορεί ο κάθε επιλοχίας να γευτεί –έστω για δεκαπέντε λεπτά- την επιτυχία και τη διασημότητα ή να πατήσει σε αυτές για να γίνει μέρος του συστήματος που τον έχει καταδικάσει να είναι πάντα υπαξιωματικός.

Λατρεύει τα πρόσωπα των κουτσομπολίστικων περιοδικών και εφημερίδων, γιατί διαβλέπει στη στεφανωμένη μετριότητα τους μια πιθανότητα να στεφανωθεί κι εκείνος.

Την ίδια στιγμή μισεί, περιφρονεί και διώκει όλους όσοι είναι κατώτεροι από εκείνον.

Τον εργάτη που δεν έχει καν δικό του σπίτι ή αυτοκίνητο.

Το χωριάτη που μιλάει με εκείνη τη βλάχικη προφορά του.

Το μετανάστη, πρωτίστως, που δεν έχει τίποτα.                                         -

Ο μικροαστός ρέπει προς τη μεταφυσική, το ρατσισμό και το φασισμό. Υπηρετεί τον ηγέτη του –όποιας πολιτικής απόχρωσης- και ταυτίζεται με τις ιδέες που του υπαγορεύει.3

Ενώ μπορεί να σκεφτεί μόνος του –κάθε άνθρωπος το μπορεί- προτιμάει να αναμασάει τις λέξεις και την ιδεολογία που ξερνάνε τα πρότυπα του.

Δεν έχει επίγνωση της κοινωνικής του ταυτότητας (ή αλλιώς ταξική συνείδηση), αφού διαρκώς αναλώνεται σε επιθέσεις ενάντια στους κατώτερους και τους όμοιους του ή σε ονειροπολήσεις αιφνίδιας οικονομικής και κοινωνικής προαγωγής.                                      -

Έτσι ο επιλοχίας-μικροαστός συνεχίζει να δοξάζει τον ηγέτη του, όσο κι αν αυτός τον καταδικάζει στην ένδεια.

Και μένει εγκλωβισμένος στα υπόγεια της ιστορίας, άβουλος και μοιραίος.

 πηγη