Νίκος Γκάτσος: Ο «ποιητικότερος»των στιχουργών

Σαν σήμερα πεθαίνει ο μεγάλος Έλληνας ποιητής Νίκος Γκάτσος. Ο μοναδικός που κατάφερε με μία ποιητική συλλογή να σκαρφαλώσει στο πάνθεον των σπουδαίων ποιητών. Η πένα του δημιούργησε στίχους, οι οποίοι μελοποιημένοι από σπουδαίους Έλληνες συνθέτες, κατάφεραν να γίνουν διαχρονικοί στο πέρασμα των χρόνων. «Ο Εφιάλτης της Περσεφόνης», «Νυν και αεί», «Ο Γιάννης ο φονιάς», «Μάνα μου Ελλάς» και αμέτρητα ακόμη, που μεγάλωσαν γενιές ολόκληρες με την ποιότητα των λόγων τους. Ο Νίκος Γκάτσος έγραφε στίχους σαν ποιητής. Το ταλέντο του δημιούργησε τριακόσια εξήντα τραγούδια, τα οποία εμπεριέχουν την ελληνική παράδοση χωρίς να την εκμεταλλεύονται. Ένας μεγάλος ποιητής που άφησε το στίγμα του και μακάρι να υπάρξουν κι άλλοι που θα προσπαθήσουν να ακολουθήσουν τα βήματά του. Γιατί η μουσική χρειάζεται ποιητές, όχι απλούς στιχουργούς.

Βιογραφία

Ο Νίκος Γκάτσος γεννήθηκε στις 8 Δεκεμβρίου του 1911 στα Χάνια Φραγκόβρυσης. Γιος της Βασιλικής Βασιλοπούλου και του αγρότη Γιώργου Γκάτσου. Το 1916 ο πατέρας του αποφασίζει να σαλπάρει στις Ηνωμένες Πολιτείες, για να βρει το «αμερικάνικο όνειρο», αλλά δεν κατάφερε να φτάσει ποτέ. Έπαθε πνευμονία πάνω στο καράβι και πέθανε δύο μέρες πριν φτάσουν στη Νέα Υόρκη. Το σώμα του το πέταξαν στην θάλασσα. Το μαντάτο έφτασε στο χωριό του ένα μήνα μετά. Η γυναίκα του γύρισε από το πάνω μέρος του χωριού με το μαντίλι κατεβασμένο κι όταν μπήκε στο σπίτι ξέσπασε σε κλάματα. Ο Νίκος Γκάτσος τρόμαξε τόσο, που από τότε τρέμανε τα χέρια του σε όλη του τη ζωή. Έτσι στην τρυφερή ηλικία των πέντε ετών συνειδητοποιεί ότι αυτός θα είναι ο αρχηγός στη ζωή του και φροντίζει να οπλιστεί με όση παιδεία μπορούν να του προσφέρουν τα μέσα της εποχής. Τελειώνει το δημοτικό στην Ασέα και συνεχίζει το γυμνάσιο στην Τρίπολη, όπου γνωρίζει την λογοτεχνία και καταφέρνει με διάφορες μεθόδους αυτοδιδασκαλίας να εντρυφήσει στις ξένες γλώσσες, το θέατρο και τον κινηματογράφο. Όταν το 1930 μεταβαίνει στην Αθήνα για να γραφτεί στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (σχολή που δεν τελείωσε ποτέ), γνώριζε ήδη Αγγλικά και Γαλλικά, ενώ είχε μελετήσει τον Παλαμά, τον Σολωμό και παρακολουθούσε τις νεωτεριστικές τάσεις στην ποίηση της Ευρώπης.
Ταυτόχρονα ξεκινάνε οι επαφές του με τους λογοτεχνικούς κύκλους της εποχής και η δημοσίευση ποιημάτων του σε γνωστά περιοδικά, όπως «Νέα Εστία» 1931-32, «Ρυθμός» 1933 και αργότερα στα «Καλλιτεχνικά Νέα» και τα «Φιλολογικά Χρονικά».
Η γνωριμία με τον ΕλύτηΕπάνω: Γιώργος Κατσίμπαλης, Νίκος Γκάτσος, Ανδρέας Καραντώνης, Οδυσσέας Ελύτης. Κάτω: Οδυσσέας Ελύτης, Νίκος Γκάτσος.

Ο Νίκος Γκάτσος και ο Οδυσσέας Ελύτης γνωρίστηκαν το 1936. Όντας φανατικοί και οι δύο της μοντέρνας ποίησης και του υπερρεαλισμού, γίνονται αμέσως φίλοι. Μαζί με νέους της εποχής, όπως τον Σεφέρη, τον Σαραντώνη, τον Εμπειρίκο, τον Εγγονόπουλο και πολλούς ακόμη, δημιουργούν μια παρέα και προωθούν τις ιδέες και απόψεις τους μέσα από το περιοδικό «Νέα Γράμματα». Ο Γκάτσος με τον Ελύτη, ιδρύουν το πρώτο φιλολογικό καφενείο, το «Ηραίον», στην διασταύρωση των οδών Αγίου Μελετίου και Πατησίων.
ADVERTISINGLoading...


Το 1937, η παρέα διαλύεται και στην Αθήνα μένουν ο Γκάτσος μαζί με τον Καραντώνη, οι οποίοι συνεχίζουν την έκδοση του περιοδικού «Νέα Γράμματα».
Ο Νίκος Γκάτσος και το έργο του

Το 1943 ο Νίκος Γκάτσος δημοσιεύει το μοναδικό ποίημα που έγραψε, με τίτλο «Η Αμοργός». Στην πρώτη κυκλοφορία του προκάλεσε δυσμενείς κριτικές και αντιδράσεις. Ο Ελύτης για να υπερασπιστεί το έργο του φίλου του έγραψε το κείμενο «Ποιητική Νοημοσύνη». «Δεν θα επιχειρήσω εδωπέρα καμία κριτική για την Αμοργό παρόλο που θα’ θελα να μιλήσω μια μέρα για τον τρόπο που ξαναφέρνει στην αισθητική του 20ου αιώνα το επικολυρικό ύφος, την εντέλεια του ρυθμού, που έρχεται να θυμίσει πόσο δύσκολο πράγμα είναι ο σωστός ελεύθερος στίχος, για το παράδοξο σύμπλεγμα της γερμανικής (χαϊλντερλινικής, θα έλεγα) αντίληψης του ρομαντισμού, με τον sui generic δωρικό ρομαντισμό της Μάνης, τέλος για τον πειστικό τόνο της φωνής του, και τις ωραίες, τις υπέροχες κάποτε, εικόνες του…..». Το 1947 όμως, το κλίμα αντιστράφηκε και η «Αμοργός» με τις ευμενείς ελληνικές και ξένες κριτικές κατατάχτηκε στην κορυφή της ελληνικής ποίησης. Επανεκδόθηκε το 1963, το 1969 και το 1987.


[…] Χρόνια χρόνια πάλεψα με το μελάνι και το σφυρί βασανισμένη καρδιά μου
Με το χρυσάφι και τη φωτιά για να σου κάμω ένα κέντημα
Ένα ζουμπούλι πορτοκαλιάς
Μίαν ανθισμένη κυδωνιά να σε παρηγορήσω
Εγώ που κάποτε σ’ άγγιξα με τα μάτια της πούλιας
Και με τη χαίτη του φεγγαριού σ’ αγκάλιασα και χορέψαμε μες στους καλοκαιριάτικους κάμπους
Πάνω στη θερισμένη καλαμιά και φάγαμε μαζί το κομένο τριφύλλι
Μαύρη μεγάλη μοναξιά με τόσα βότσαλα τριγύρω στο λαιμό τόσα χρωματιστά πετράδια στα μαλλιά σου.

Από τότε ο ποιητής δημοσίευσε τρία ποιήματα ακόμη: «Ελεγείο» 1946, (Φιλολογικά Χρονικά), «Ο Ιππότης και ο Θάνατος» 1947, (Μικρό Τετράδιο) και «Τραγούδι του παλιού καιρού» 1963, (Ο Ταχυδρόμος)», ένα ποίημα αφιερωμένο στον Γιώργο Σεφέρη.

Ο Νίκος Γκάτσος συνεργάστηκε με το Εθνικό Θέατρο, το Θέατρο Τέχνης και το Λαϊκό Θέατρο μεταφράζοντας θεατρικά έργα. Αφορμή υπήρξε ο «Ματωμένος Γάμος» του Φρεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, που μετέφρασε το 1943. Το έργο εκδόθηκε από τον «Ίκαρο» το 1943 και ανέβηκε στο Θέατρο Τέχνης από τον Κάρολο Κουν το 1948. Ακολουθούν οι μεταφράσεις δύο ακόμη σημαντικών θεατρικών έργων του Λόρκα, «Το σπίτι της Μπερνάντα Άλμπα» το 1954 και ο «Περλιμπλίν και η Μπελίσα» το 1959. Μετέφρασε, επίσης, επτά μονόπρακτα του Τέννεση Ουίλλιαμς (1955-1959), τη «Φουέντε Οβεχούνα» του Λόπε δε Βέγα, τον «Ιώβ» του Άρτσιμπαλντ Μακ Λης, τον «Πατέρα» του Αυγούστου Στρίντμπεργκ, το «Ταξίδι μιας μεγάλης μέρας μέσα στη νύχτα» του Ευγένιου Ο’ Νηλ και πολλά άλλα. Παράλληλα, για βιοποριστικούς λόγους, συνεργάστηκε με την «Αγγλοελληνική Επιθεώρηση» ως μεταφραστής και με την «Ελληνική Ραδιοφωνία» ως μεταφραστής, διασκευαστής και ραδιοσκηνοθέτης.

https://www.youtube.com/watch?v=No4LrVIAvF4
Η γνωριμία του με τον Χατζιδάκη και το ταξίδι του στους «στίχους»Νίκος Γκάτσος και Μάνος Χατζιδάκης.

Ο Νίκος Γκάτσος γνωρίζει τον Μάνο Χατζιδάκη το 1943, στο πατάρι του «Λουμίδη». 28 ετών τότε ο Γκάτσος, 17 ο Χατζιδάκης. Ο νεαρός Μάνος εμφανίστηκε στην γνωστή παρέα των ποιητών μ’ ένα μάτσο μέτριους στίχους στην τσέπη. Ισχυρίζεται πως είναι συνθέτης και ότι έχει γράψει μουσική για το ποίημα «Αμοργός». Η γνωριμία τους έμελε να είναι η αρχή μια πενηντάχρονης φιλίας και συνεργασίας. Η αρχή έγινε το 1948 με τον «Ματωμένο Γάμο», μετάφραση Νίκου Γκάτσου και μελοποίηση Μάνου Χατζιδάκη. Το 1949 το «Θέατρο Τέχνης» ανεβάζει το «Λεωφορείον ο Πόθος», πάλι σε μετάφραση Γκάτσου. Από εκεί είναι και το «Χάρτινο το φεγγαράκι» που σημάδεψε τις αντιλήψεις περί μουσικής και τραγουδιού.

Ο ίδιος ο Μάνος Χατζιδάκης σε μία συνέντευξη το περιοδικό «Η ΛΕΞΗ», το 1986, μιλώντας για την φιλία του με το Νίκο Γκάτσο, αναφέρει μεταξύ άλλων:


«Ο Γκάτσος επηρέασε εμένα, όχι εγώ τον Γκάτσο. Εγώ ήμουν ο μαθητής. Είχα την τύχη να εισπράξω πολύτιμα μαθήματα [….] Ο Γκάτσος γνωρίζει πολύ περισσότερα από όσα σου αφήνει να καταλάβεις όταν είσαι σε μια κατευθείαν συνομιλία μαζί του. Αυτό είναι ίδιον των σοφών ανθρώπων: δεν σου κάνουνε επίδειξη γνώσεων, σου λένε τ’ απαραίτητα, και σε σένα εναπόκειται ν’ αντιληφθείς ότι αυτά τ’ απαραίτητα εμπεριέχουν βαθύτατη γνώση, και δεν είναι απλώς μια στοιχειώδης έκφραση τυχαίων απόψεων».

Όπως έδεσαν οι δυο τους στη ζωή, έδεσαν και στην τέχνη της ζωής και στην τέχνη της τέχνης. Έφυγαν αξεχώριστοι με δυο χρόνια μόνο διαφορά και το έργο του ενός περιέχει το έργο του άλλου.

Συνεργάστηκε, επίσης, με τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Σταύρο Ξαρχάκο, τον Δήμο Μούτση, τον Λουκιανό Κηλαηδόνη, τον Χριστόδουλο Χάλαρη, καθώς και με νεώτερους συνθέτες. Γράφοντας συνήθως πάνω στη μελωδία, μίλησαν στις καρδιές του κόσμου πολλά μεμονωμένα τραγούδια του, καθώς κυκλοφορούσαν σε δισκάκια 45 στροφών, αλλά και ως αυτούσιοι κύκλοι όπως η «Μυθολογία» (1965), το «Ένα μεσημέρι» (1966), η «Επιστροφή» (1970), το «Σπίτι μου σπιτάκι μου» (1972), οι «Δροσουλίτες» 1975, η «Αθανασία» (1976), «Τα παράλογα» (1976), το «Ρεμπέτικο» (1983), η «Ενδεκάτη εντολή» (1985) ή οι «Αντικατοπτρισμοί» (1993). Το σύνολο του στιχουργικού του έργου βρίσκεται συγκεντρωμένο στον τόμο «Όλα τα τραγούδια» (εκδ. Πατάκη, 1999).

Ποιήματα και στίχοι του έχουν μεταφραστεί στα Αγγλικά, Γαλλικά, Δανέζικα, Ισπανικά, Ιταλικά, Καταλανικά, Κορεατικά, Σουηδικά, Τουρκικά, Φινλανδικά.
Το 1987 τιμήθηκε με το Βραβείο του Δήμου Αθηναίων για το σύνολο του έργου του, ενώ το 1991 του απονεμήθηκε ο τίτλος του Αντεπιστέλλοντος Μέλους της Βασιλικής Ακαδημίας Καλών Γραμμάτων της Βαρκελώνης για τη συμβολή του στη διάδοση της ισπανικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα.
Ο θάνατος

Πέθανε στις 12 Μαΐου του 1992 χωρίς να προλάβει να εκδώσει τα τραγούδια του σε βιβλίο (η έκδοση έγινε μετά τον θάνατό του και σύμφωνα με τις δικές του οδηγίες) και χωρίς να μπορέσει να ολοκληρώσει τον Μανιάτικο Εσπερινό, τον τελευταίο κύκλο τραγουδιών, που για χρόνια ετοίμαζε. Ετάφη στο χωριό του, την Ασέα Αρκαδίας, χωρίς επισημότητες, και με την παρουσία ολίγων φίλων του

Από Μιγδάνη Αναστασία