Tο ξέρατε ότι ο Μπύθουλας δεν υπήρξε στη φαντασία του Ψαθά και ότι ο πιο ακριβός δρόμος της Αθήνας λεγόταν Χεζοπόταμος; Μικρές ιστορίες για τα τοπωνύμια της Αττικής.


Ξεκίνησε, που λες, η «μαντάμ Σουσού» από τον Μπύθουλα να πάει στο Χεζολίθαρο να το παίξει «εναλλακτικιά», που μέχρι χτες το πιο εναλλακτικό που είχε κάνει στη ζωή της ήταν τα γαρδουμπάκια στις Κουκουβάουνες και τα μπάνια με τη θεια της στη Βρωμολίμνη. Τώρα παίρνει μέρος σε κάτι σεμινάρια δραματοθεραπείας στο Χεζολίθαρο και καμώνεται πως αγνοεί κατά πού πέφτουν οι Ποδαράδες. Ξεχνάει που πήγαινε κάθε Σάββατο μεσημέρι μπας και πετύχει από κοντά τον μακαρίτη τον Παντελίδη. Μια άσπονδη φίλη της, μάλιστα, από τη Μαγκουφάνα, μου είπε πως, τώρα που έπεσαν τα ενοίκια, ψάχνει να βρει στον Αγχεσμό ρετιρέ με θέα. Α, ξέχασα να σου πω πως εκτός από «εναλλακτικιά», είναι και «αλληλέγγυα», αλλά στον Δράκο έχει να πατήσει από τότε που πήγε με το σχολείο μονοήμερη στο Αγκίστρι».

Αυτό είναι ένας φανταστικός μονόλογος που θα καταλαβαίνατε αν η Αττική είχε διατηρήσει τα ίδια τοπωνύμια από τον 18ο αιώνα έως σήμερα.
Σήμερα έχουν αντικατασταθεί με πιο εύηχα. Διαφορετικά κανένα ακριβό κοσμηματοπωλείο δεν θα δεχόταν σήμερα να βρίσκεται στον Χεζοπόταμο. Ωστόσο, έχει ενδιαφέρον να ρίξουμε μια γρήγορη ματιά σε αυτά τα ξεχασμένα τοπωνύμια, γιατί πίσω από αυτά κρύβεται και η ιστορία της Αττικής.

Ο Αγχεσμός (δηλαδή, ο Λυκαβηττός), το 1864

Αγάμων = Η πλατεία Αμερικής. Ονομάστηκε έτσι γιατί εκεί σύχναζε, στις αρχές του 20ού αι., μια παρέα από ορκισμένους εργένηδες. Το σημερινό της όνομα το πήρε το 1927.
Αγχεσμός = Μέχρι το 1832, το όνομα του αρχαίου βουνού, που παραδίδεται σε αρχαίους συγγραφείς, είχε δοθεί στο σημερινό Λυκαβηττό. Αντίθετα, Λυκαβηττό ονόμαζαν το σημερινό λόφο Νυμφών ή Αστεροσκοπείου.
Αμπατζήδικα = Ονομασία της οδού Πανδρόσου στο Μοναστηράκι. Αμπατζής λεγόταν στα τούρκικα ο κατασκευαστής/πωλητής του αμπά, ενός μάλλινου χοντρού υφάσματος. Η περιοχή ήταν γνωστή και ως Τσαρουχάδικα.

Αμπατζήδικα, 1926.

Βοϊδολίβαδο = Περιοχή της φαληρικής παραλίας στο τέρμα της λεωφόρου Συγγρού. Λεγόταν έτσι κατά την περίοδο της Επανάστασης, γιατί εδώ, στους απέραντους βαλτότοπους και τους καλαμιώνες, έβοσκαν γελάδια.
Βρωμολίμνη = Λίμνη Βουλιαγμένης. Την αποκαλούσαν έτσι λόγω των θειούχων νερών που έδιναν στη λίμνη περίεργους χρωματισμούς. 
Δράκος = Το λιμάνι του Πειραιά, πιθανότατα από το καταλανικό «Porto Draco» ή «Porto Dracone».
Θων = Ονομασία της περιοχής του τέρματος των λεωφόρων Βασιλίσσης Σοφίας και Αλεξάνδρας, στους Αμπελοκήπους, όπου υπήρχε η έπαυλη του Θων (επιμελητή των ανακτόρων επί Γεωργίου Α΄), γνωστή και ως ο «Πύργος της Σταχτομπούτας». Δυστυχώς, κατεδαφίστηκε και τα μπάζα τα αγόρασε κάποιος Σαουδάραβας, ο οποίος λέγεται πως έχτισε με αυτά μια αντίστοιχη βίλα. 
Κατσικάδικα = Η περιοχή πάνω από τη Δεξαμενή Κολωνακίου. Ονομάστηκε έτσι επειδή είχε μόνο στάνες τσοπάνων από το Λιδωρίκι, οι οποίοι και προμήθευαν όλη την περιοχή με γάλα από τις κατσίκες τους.

Κολωνάκι, οδός Πινδάρου, 1920.

Κουκουβάουνες = H Μεταμόρφωση. Οι ντόπιοι εξακολουθούν να χρησιμοποιούν το παλιό τοπωνύμιο ακόμη και σήμερα. Πρόκειται για τη μετάπλαση της λέξης «κουκουβάγια» και δηλώνει τον τόπο όπου ζουν πολλές κουκουβάγιες.
Μαγγανάρια = Το δεύτερο όνομα της πλατείας Αβησσυνίας μέχρι και το 1875. Ονομάστηκε έτσι γιατί εκεί βρίσκονταν συγκεντρωμένοι οι μαγγανάρηδες, δηλαδή οι εργάτες μεταξιού.
Μαγκουφάνα = Μέχρι το 1960, ονομαζόταν έτσι η περιοχή ανάμεσα στην Πεύκη και το Μαρούσι. Το όνομα προήρθε και ετυμολογικά από την παραφθορά του ονόματος του άρχοντα Θεόδωρου Μαγκαφά, έπαρχου στη Μ. Ασία την εποχή του Βυζαντίου. Οι απόγονοί του εγκαταστάθηκαν στην Αττική τον 16ο αι., και οι αγάδες τους παραχώρησαν βακούφια στη ΒΔ Αττική. Η σημερινή Πεύκη συμπεριλαμβανόταν σε αυτές τις μεγάλες εκτάσεις.
Μπύθουλας = ή Μπούθουλας. Η περιοχή του Κολωνού, όπου, σύμφωνα με τον Δημήτρη Ψαθά, έμενε η Μαντάμ Σουσού. Μια γειτονιά προβληματική, αφού μονίμως είχε λιμνάζοντα νερά.

Η οδός Σπάρτης στη νεοϊδρυθείσα Νέα Ιωνία, το 1923 (αρχείο Χάρη Σαπουντζάκη).

Ποδαράδες = Τμήμα της Νέας Ιωνίας, στα σύνορα με τη Νέα Φιλαδέλφεια. Λεγόταν έτσι μέχρι το 1923, που εγκαταστάθηκαν οι πρόσφυγες της Μικρασίας. Σύμφωνα με μία εκδοχή από τις τρεις-τέσσερις διαφορετικές, ονομάστηκε έτσι λόγω του ποδαρόδρομου που έπρεπε να κάνουν οι κάτοικοι της περιοχής μέχρι το Τέρμα Πατησίων, όπου βρισκόταν η πλησιέστερη συγκοινωνία για τη δουλειά τους.
Ποδονίφτης = Τέρμα οδού Πατησίων, συμβολή με το Δήμο Νέας Χαλκηδόνας. Ποδονίφτης ονομαζόταν ο παραπόταμος του Κηφισού που διέσχιζε την περιοχή και εκεί έπλεναν τα πόδια τους οι κάτοικοι.
Χεζολίθαρο = Σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα, πολεοδόμο και λαογράφο Κώστα Μπίρη, η περιοχή μεταξύ Μεταξουργείου και Κεραμεικού, τα πρώτα χρόνια της ίδρυσης του νέου ελληνικού κράτους, ονομαζόταν Χεζολίθαρο ή Χρισμένο Λιθάρι.
Χεζοπόταμο = η οδός Βουκουρεστίου, που ονομαζόταν έτσι λόγω των δημόσιων ουρητηρίων που υπήρχαν στην άκρη του.

Σταδίου-Βουκουρεστίου, 1930.