20 πλάνες ενός ψηφοφόρου

Πολιτικοί με πουκάμισα στο λευκό της αγνότητας και γυρισμένα μανίκια για να μας δείξουν θέληση για σκληρή δουλειά. Ψηφοφόροι που προτιμούν το συναίσθημα από την εξειδικευμένη γνώση. Είναι οι προτιμήσεις μας ορθολογικές; Είναι οι κρίσεις μας λογικές; Σαφώς και όχι!

Οι κανόνες της λογικής συχνά παραβιάζονται από γνωσιακές μεροληψίες και διαστρεβλώσεις (cognitive bias & distortions).


Ο εγκέφαλός μας κάνει λάθη στην επεξεργασία των πληροφοριών που λαμβάνει. Κάνει νοητικά άλματα, κλέβει, του αρέσουν τα μοτίβα & είναι αρκετά τεμπέλης. Προσπαθεί να προσαρμοστεί στη νέα εποχή, με παλιά υλικά και περιοριστικά εξελικτικά κατάλοιπα. Ο μηχανισμός αυτοεξαπάτησής μας, χτίζει μεροληπτικά αφηγήματα και ψεύτικες ιστορίες, δημιουργώντας μια πλαστή πραγματικότητα κι αποκρύπτοντας τυχόν αποδείξεις κατάρριψης. Ο μέσος ψηφοφόρος (δεν υπάρχει κάτι τέτοιο) συνήθως πέφτει σε παγίδες. Σε πολλές παγίδες. Ας δούμε 20 από αυτές:




Ξεκαθαρίζω ότι δεν ευελπιστώ στο ελάχιστο ότι θα δείτε και πολλοί τον εαυτό σας σε κάποια από τις παρακάτω μεροληψίες, αφού ήδη ξεκίνησε να συσκοτίζει τα λόγια μου η «προκατάληψη της επιλογής» σας



1. Προκατάληψη Υποστήριξης των Επιλογών μας (Choice-Supportive Bias).

Όταν κάνουμε μια επιλογή, έχουμε την τάση να αισθανόμαστε καλά με αυτή, υποβαθμίζοντας τα τυχόν θετικά των επιλογών που απορρίψαμε. Επιλέγουμε κάτι κι αυτόματα το υποστηρίζουμε πεισματικά, μόνο και μόνο επειδή το επιλέξαμε, χωρίς δυνατότητα ν΄ αναγνωρίσουμε το λάθος μας ακόμη κι όταν δεν μας εμπνέει όπως το είχαμε υποψιαστεί από την αρχή. Μπορούμε να φτάσουμε ως τη σημείο να εξορθολογίσουμε υποσυνείδητα ακόμη τις βλακείες μας, φτάνει να μην αισθανόμαστε άσχημα (γνωστό και ως σύνδρομο του αγοραστή της Στοκχόλμης)

Επομένως. Έχετε επιλέξει τι θα ψηφίσετε; Τέλος! δεν πρόκειται να παραδεχτείτε ότι η επιλογή σας δεν είναι καλή.



2. Η τύφλωση της προκατάληψης της επιβεβαίωσης (Confirmation Bias)

Η τάση να δίνουμε έμφαση και να διαλέγουμε πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τα πιστεύω μας, τις προϋπάρχουσες πεποιθήσεις ή προκαταλήψεις μας , ενώ υποσυνείδητα αγνοούμε όσες δεν τις επιβεβαιώνουν ή και τις αντικρούουν. Αυτή η αναζήτηση μιας διαστρεβλωμένης πραγματικότητας μας καθιστά ανάπηρους ως προς την αντιμετώπιση της αλήθειας.

Έτσι βρίσκετε φυσιολογικό να διαβάζετε τα site & τις εφημερίδες που είναι φίλιες προς την κομματική σας επιλογή και ν΄ αγνοείτε λίγο πολύ όλα τα υπόλοιπα.





3. Η προκατάληψη της αυτοεξυπηρέτησης (self-serving bias)

Πηγαίνει “πακέτο” με την προηγούμενη προκατάληψη, της επιβεβαίωσης. Είναι η τάση να συντηρούμε πεποιθήσεις που ευνοούν τα προσωπικά μας συμφέροντα και τους προσωπικούς μας στόχους.

Έχουμε μια θεωρία σχεδόν για κάθε πτυχή της ζωής μας, για τον γάμο μας, για το αφεντικό μας, για τους πλούσιους, για την κοινοβουλευτική δημοκρατία. Τις χρειαζόμαστε γιατί απεχθανόμαστε την άγνοια, πρέπει να μπορούμε να κατανοούμε κάπως τον κόσμο. Τι κι αν είναι λάθος; πείθουμε τον εαυτό μας (και προσπαθούμε και τους άλλους) για την ισχύ ακόμη και πλαστών κατασκευών που υπηρετούν καλύτερα το ατομικό μας συμφέρον.



4. Μεροληψία Διαθεσιμότητας (Availability bias)

Έχουμε τη τάση να θεωρούμε σαν πιο έγκυρη πληροφορία αυτή που είναι πιο διαθέσιμη σε μας & μπορούμε να την ανακαλέσουμε πιο άμεσα.

Η άποψη των γνωστών, των φίλων, της οικογένειας, της εφημερίδας που διαβάζουμε, του κόμματος, ένα μεμονωμένο γεγονός που ζήσαμε ή παρατηρήσαμε (και το θυμόμαστε).



5. Η προκατάληψη του τυφλού σημείου (Blind-Spot Bias)

Από τις πιο επικίνδυνες προκαταλήψεις. Πιστεύουμε ότι όλοι οι άλλοι είναι πιο επιρρεπείς στο να πέσουν σε παγίδες και να κάνουν λάθη σκέψης (εκτός από μας). Δυστυχώς δεν μπορούμε να δούμε την καμπούρα μας, τα «θέματά» μας, όπως βλέπουμε τόσο καθαρά των άλλων. Σημειωτέο ότι η εξυπνάδα δεν παίζει κανέναν ρόλο σ αυτήν την μεροληψία (το αντίθετο μάλιστα, όσο πιο έξυπνος τόσο περισσότερα τυφλά σημεία και λογικά λάθη).



6. Αγκίστρωση (Anchoring Bias)

«Κολλάμε» υπερβολικά σε κάποια συγκεκριμένα δεδομένα, αγνοώντας το υπόλοιπο κομμάτι της συνολικής πληροφόρησης ή τις νέες πληροφορίες που μπορεί να προκύψουν.
(αυτό ξέρω, αυτό εμπιστεύομαι…)




«Όλοι έχουν ίσα δικαιώματα στην ψευδαίσθηση, αφού δεν έχουν όλοι την ίδια ικανότητα ή το ίδιο θάρρος για γνώση.». Παναγιώτης Κονδύλης

7. Η προκατάληψη της ομάδας ή προδιάθεση υπέρ των δικών μας (Ingroup bias)

Η τάση να υιοθετούμε ευνοϊκή αντιμετώπιση για τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας (ή του κόμματός μας) και σπάνια να αμφισβητούμε τα πιστεύω τους. Δυστυχώς ο εγκέφαλός μας είναι έτσι κατασκευασμένος, αναζητά τη συμφωνία με τους γύρω του.

Βλέπουμε τον κόσμο με το μανιχαιστικό μυωπικό δίπολο: οι καλοί κι οι κακοί (κι οι άσχημοι;)

(προτείνω να ρίξετε μια ματιά και στη θεωρία της ρεαλιστικής σύγκρουσης, του Muzafar Sherif)



8. Η προκατάληψη για άτομα εκτός ομάδας.

Γενικά, απορρίπτουμε ή υποτιμούμε τα πιστεύω ανθρώπων που δεν ανήκουν στην ομάδα/κόμμα μας, πόσο μάλλον όταν οι πεποιθήσεις τους διαφέρουν αισθητά από τις δικές μας.



9. Η προκατάληψη της κοινωνικής συναίνεσης.

Κι όσο περισσότερο οι άλλοι συμφωνούν μαζί μας, τόσο περισσότερο πιστεύουμε ότι οι πεποιθήσεις μας είναι αληθινές. Αντίθετα, όσο περισσότερο διαφωνούν οι άλλοι μαζί μας, τόσο πιθανότερο είναι να καταπιέσουμε και να αμφισβητήσουμε τα ίδια μας τα πιστεύω – ακόμα κι όταν είναι σωστά

(τι ; στην κλαδική του κόμματός σου τα βρίσκετε μεταξύ σας μια χαρά ε;…χεχε)

Έχετε μήπως ακουστά το πείραμα του J. E. Asch;.Ο Ας κατέδειξε, ότι η πνευματική ανεξαρτησία του ανθρώπου είναι ένας μύθος. Οι άνθρωποι πρωτίστως θέλουμε να ανήκουμε στο σύνολο –ή σε κάποιο υποσύνολο. Για να το κάνουμε αυτό είμαστε πρόθυμοι να θυσιάσουμε όποια διαφορετική ιδέα και σκέψη έχουμε, προκειμένου να γίνουμε αρεστοί.



10. Προδιάθεση ψευδούς συναίνεσης (False consensus effect)

Η τάση του ατόμου να υπερτιμά το βαθμό που οι άλλοι οι άνθρωποι όχι μόνο σκέφτονται σαν αυτόν, αλλά κι ότι συμφωνούν μαζί του. Με άλλα λόγια είναι η λανθασμένη εκτίμηση του βαθμού της σύμπνοιας των απόψεων



11. Υπερβολική αυτοπεποίθηση (overconfidence effect)

Όταν πιστεύουμε πως είμαστε πολύ καλύτεροι σε κάτι από ότι πραγματικά είμαστε. Η τάση των ανθρώπων να είναι υπέρ το δέον αισιόδοξοι στις σκέψεις και τα πιστεύω τους.



12. Η προκατάληψη των συναισθημάτων.

Τα δυνατά συναισθήματα συνήθως παρεμποδίζουν τη λογική και την ορθή κρίση. Ο θυμός έχει την τάση να μας δημιουργεί την πεποίθηση ότι έχουμε δίκιο και το σωστό με το μέρος μας.



13. Το θεμελιώδες σφάλμα απόδοσης (Fundamental attribution error) και το «Ύστατο» σφάλμα απόδοσης (Ultimate attribution error)

Η τάση του ατόμου να δίνει υπερβολική έμφαση σε εξηγήσεις βάση χαρακτήρα για συμπεριφορές που παρατηρεί σε άλλους και να υποτιμά την επίδραση των καταστάσεων και συνθηκών κάτω από τις οποίες συμβαίνουν οι συμπεριφορές αυτές. Ακριβώς το αντίστροφο έχει την τάση να κάνει για δικές του συμπεριφορές!

«Έλα μωρέ τα λαμόγια» οι …τες/…αίοι . Μια χαρά κρίνουμε τους άλλους ως μη ηθικούς όταν χρησιμοποιούν κάποιο «βύσμα», αλλά όταν το βύσμα παρουσιαστεί σε μας το εκμεταλλευόμαστε εκλογικεύοντας με διάφορες δικαιολογίες (π.χ. έχω ανάγκη, τα παιδιά μου είναι άνεργα ή είναι άξεστος ο κομματικός αντίπαλος που βρίζει αλλά ο δικός μας «οκ, αλλά τα λέει μια χαρά»)



14. Στερεότυπα (Stereotyping)

Το να περιμένεις ένας άνθρωπος να έχει μια συγκεκριμένη συμπεριφορά απλώς και μόνο επειδή έχει κάποια χαρακτηριστικά. Ακόμη κι η υπόθεση πως τα στερεότυπα περιγράφουν όλες τις περιπτώσεις και δεν υπάρχουν εξαιρέσεις εκτός από λάθος είναι κι ανήθικο.

15. Υπεργενίκευση (Overgeneralization)

Από τις συχνότερες διαστρεβλώσεις, είναι η τάση να προκύπτει χωρίς στοιχειοθέτηση ένα γενικό συμπέρασμα μετά από θεώρηση ενός μεμονωμένου γεγονότος ή να χαρακτηρίζεται μια ολόκληρη ομάδα ατόμων από πράξεις ενός μικρού τμήματος της ομάδας αυτής

π.χ. «Μαζί τα φάγαμε» «Οι δημόσιοι υπάλληλοι είναι τεμπέληδες» «όλοι οι πολιτικοί είναι λαμόγια».

16. Μεγαλοποίηση αρνητικών (Catastrophizing) και Υποτίμηση ή παραγνώριση θετικών (Discounting the positive)

Η τάση να μεγαλοποιείται η σημασία αποτυχιών ή αδυναμιών και ελαττωμάτων κι αντίστοιχα η τάση να υποβαθμίζονται επιτυχίες και θετικά γνωρίσματα



17. Φαινόμενο «status quo» (Status quo bias)

Η τάση να θέλουμε τα πράγματα να μείνουν ως έχουν ή αλλιώς να προτιμώνται υπάρχουσες κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές δομές ασχέτως με τη λειτουργικότητά τους και σε βάρος εναλλακτικών επιλογών που θα ήταν ενδεχομένως επωφελείς για το σύνολο

18. Η προκατάληψη της οικογένειας.

Όλοι μας έχουμε την προδιάθεση να πιστεύουμε αυτόματα τις πληροφορίες που μας παρέχουν μέλη της οικογένειάς μας και στενοί φίλοι. Από τότε που γεννιόμαστε, ο εγκέφαλός μας βασίζεται σε αυτά τα άτομα, γι’ αυτό και τείνουμε να αποδεχόμαστε τον κόσμο χωρίς να ελέγχουμε τα γεγονότα.

Ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων ψηφίζουν ότι κι οι γονείς τους…



19. To φαινόμενο επανάληψης σε τακτικά διαστήματα επί μακρόν (Spacing effect) και η ψευδαίσθηση της αλήθειας (the illusion of truth)

Η επανειλημμένη έκθεση σε ψευδείς πληροφορίες αυξάνει σημαντικά την πιθανότητα, με την πάροδο του χρόνου, να αφομοιωθεί κι οι άνθρωποι να πιστέψουν ότι είναι αλήθεια, ακόμη και αν είχαν στην αρχή τις αμφιβολίες τους .

Η εξοικείωση μπορεί να ξεγελάσει την λογική, οπότε το να ακούει κανείς κάτι επανειλημμένα (πες, πες, ξαναπες επί χρόνια, κάποια στιγμή θα εντυπωθεί), αυξάνει την αντιληπτή αλήθεια.

20. Το φαινόμενο της εχθρικής αντίληψης των μέσων ενημέρωσης (Hostile media effect)

Η τάση να θεωρούμε τα ΜΜΕ προκατειλλημένα ανάλογα με τα παραμορφωτικά φίλτρα που βλέπουμε τον κόσμο γύρω μας. Η κατηγοριοποίηση του εαυτού μας επηρεάζει αυτόματα και την αντικειμενικότητα της πηγής από την οποία προέρχεται η πληροφορία.






Οι άνθρωποι γενικά κρίνουν από τα φαινόμενα παρά από την πραγματικότητα, γιατί η όραση ανήκει σε όλους η αντίληψη όμως σε λίγους…” Μακιαβέλι

Πέφτουμε στις παγίδες που μας βάζουν ή βάζουμε μόνοι μας. Δεν μπορούμε να κάνουμε και πολλά πράγματα, τουλάχιστον ας τα παρατηρούμε, να μαθαίνουμε και να μην είμαστε απόλυτοι.

Οι πολιτικοί γνωρίζουν καλά (εσείς δεν θέλετε να το πιστέψετε αλλά συμβαίνει), ότι οι οπαδοί μιας ιδεολογίας ή ενός κόμματος, σπάνια θα αλλάξουν την ψήφο τους. Αυτοί που συνήθως καθορίζουν τα εκλογικά αποτελέσματα στις οριακές περιπτώσεις είναι οι αναποφάσιστοι ψηφοφόροι.

Το κόστος των προκαταλήψεων και των μεροληψιών σας θα το πληρώσουν όλοι. Γι αυτό σταθμίστε καλά!

***

Γιώργος Γιώτης
πηγη