Σάββατο 25 Ιουλίου 2015

Η Πυρίτιδα της Δημητσάνας

  ΤΟΥ  ΘΑΝΑΣΗ  Β. ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ 
Η αξία  της κοπριάς των γιδοπροβάτων

Η  Δημητσάνα υπήρξε κέντρο ανεφοδιασμού σε πυρίτιδα που παραγόταν στους 14 μύλους και  κάλυπτε  τις  ανάγκες  της  επανάστασης.
Οι απαιτούμενες πρώτες ύλες για την παραγωγή μπαρουτιού είναι το θειάφι, το κάρβουνο και το νίτρο (νιτρικό κάλιο) - κοινώς βερτζιλές -, σε ποσοστά πρόσμιξης 10%, 15% και 75% αντίστοιχα. Τα  ερωτήματα λοιπόν  που  γεννούνται  είναι  πολλά: Πως  εύρισκαν  οι  Δημητσανίτες  τις  πρώτες  ύλες  για  την  κατασκευή  της; Που εύρισκαν  το  νίτρο  που  αποτελεί  βασικό  στοιχείο  για  τη  παραγωγή  της  πυρίτιδας, και  το  οποίο  δεν  βρισκόταν  εύκολα  στην  Ελλάδα; Ορυχεία νίτρου στην Πελοπόννησο δεν υπάρχουν.
Πως  γνώριζαν  τον  τρόπο  κατεργασίας  των  πρώτων  υλών  και  πως  ξεπερνούσαν  τις  δυσκολίες  της  παραγωγής  της  πυρίτιδας;
Ανατρέχοντας σε ιστορικές πηγές όπως  το «Γορτυνιακό ημερολόγιο» του αείμνηστου Παρασκευά Κοντοέ, (με πηγές το Β’ κατάστιχο Αγίας Κυριακής φύλλο 49β, και το Α’ κατάστιχο φύλλα 63β , 18β , 19β , 57β), αντλούμε αρκετές πληροφορίες για το πως κατόρθωσαν οι Δημητσανίτες πυριδιτοποιοί να επαρκέσουν στο έργο αυτό, γιατί φαίνεται εκ πρώτης όψεως περίεργο

Όσον αφορά στην εξεύρεση τους, πρόβλημα υπήρχε ασφαλώς μόνον με το  νίτρο,  αφού το κάρβουνο εύκολα μπορούσε να παραχθεί με καύση ξύλων (κληματόβεργες, σφάκες), ενώ το θειάφι μπορούσε να μεταφερθεί από τα ηφαιστειογενή νησιά του Αιγαίου, ή  από ηφαιστιογενείς περιοχές. Στην Πελοπόννησο μια τέτοια ήταν το Εξαμίλι γύρω από την αρχαία Κόρινθο, αλλά γίνονταν και εισαγωγές από τη Μήλο ή τη Σικελία. Το κάρβουνο έπρεπε να είναι από λεπτά κλαριά μαλακών λευκόξυλων (ιτιά, λεύκα, κλήματα ή σφάκα) που καίγονταν σε λάκκους και σβήνονταν σε κατάσταση ατελούς καύσης, χωρίς νερό, ώστε να μη σταχτώσουν και να μην πάρουν υγρασία.
 Ένα Ενετικό έγγραφο του 17ου  αιώνα αναφέρεται στα χωριά Δημητσάνα και Στεμνίτσα και λέει  ότι αυτά τα  δύο  χωριά  ήσαν "πλούσια σε γη μεταλλική" την οποία εκμεταλλεύονταν οι Τούρκοι για την παραγωγή πυρίτιδας. Αλλά που  βρισκόταν το μέρος όπου γινόταν εξόρυξη δεν αναφέρεται στο έγγραφο . Επίσης είναι γνωστό ότι το μόνο νιτροφόρο υλικό που εκμεταλλεύτηκαν οι Δημητσανίτες ήταν η «παλιά κοπριά η ευρισκομένη στα σπήλαια που ξεχείμαζαν τα γιδοπρόβατα. Την κοπριά διυλίζοντας, έπαιρναν το νίτρο το οποίο ονόμαζαν "βοτάνι"του μπαρουτιού και το πωλούσαν σε πολύ υψηλές τιμές στους Τούρκους». Η Δημητσάνα -σαν κέντρο της κτηνοτροφικής Γορτυνίας με τα μεγάλα μαντριά γιδοπροβάτων- είχε μεγάλες δυνατότητες συλλογής νιτρικού καλίου. Τα  γιδομαντριά  έκρυβαν... το φονικό μυστικό της  υπόθεσης. Η κοπριά τους για νίτρο ήταν κύριο εξαγωγικό προϊόν!!!!  Για τη Δημητσάνα έχουμε αναφορές περί συλλογής νίτρου από το 1691. Έφτανε τις 2.500 οκάδες ετησίως και προοριζόταν για παρασκευή πυρίτιδας κάτω από την τουρκική κυριαρχία.
Στους μπαρουτόμυλους, τα τρία υλικά τρίβονταν πρώτα ξεχωριστά, ενώ στη συνέχεια αναμειγνύονταν όλα μαζί με προσθήκη μικρής ποσότητας νερού, ώστε να μετατραπούν σε μια ομοιογενή μάζα (τον λεγόμενο «χαλβά»), με διαρκές ζύμωμα.
Όταν το μείγμα έπαυε πια να «λερώνει τα δάκτυλα», το κοσκίνιζαν και το άπλωναν στον ήλιο για στέγνωμα... Στη συνέχεια έβαζαν τους κόκκους σε ένα βαρέλι -τη γιαλίστρα- και τους περιέστρεφαν μέχρι να λειανθούν μεταξύ τους. Ένα τελικό κοσκίνισμα ξεχώριζε τις ποιότητες της πυρίτιδας, που διαχωριζόταν ανάλογα με το μέγεθος των κόκκων.
Το 1819 η Δημητσάνα απέκτησε βιομηχανικά υδροκίνητα πυριτιδοποιεία, από τη συντονισμένη προσπάθεια των αδελφών Σπηλιωτόπουλων, που επένδυσαν σε αυτά όλη τους τη μεγάλη περιουσία εν όψει του απελευθερωτικού Αγώνα! Οι Σπηλιωτόπουλοι επένδυσαν εκατό χιλιάδες γρόσια στην αγορά νίτρου από ξένες και ντόπιες αγορές, με το πρόσχημα... δήθεν εμπορίου με τα νησιά. Πρώτα έχτισαν έναν μπαρουτόμυλο και μετά... τους έφτασαν σε δεκατέσσερις! Η δουλειά τους κινητοποίησε την καχυποψία των Τούρκων από την Τριπολιτσά, που έστειλαν καϊμακάμη για έλεγχο. Φαίνεται όμως πως ο «ελεγκτής»... δωροδοκήθηκε και αποσιώπησε την υπόθεση.
Μέχρι το 1824, οι μπαρουτόμυλοι της Δημητσάνας είχαν στείλει 13.000 οκάδες πυρίτιδας σε «άπασας επαρχίας της Πελοποννήσου και Στερεάς, Κασσάνδρα, Αθω, Θεσσαλία, Μακεδονία ,Κρήτη και άλλας νήσους», όπως αναφέρουν τα ιστορικά αρχεία. Η πυρίτιδα αυτή δεν πωλείτο, δεν εισπράττονταν χρήματα με την παράδοσή της... Η συναλλαγή γινόταν με... «μόνας αποδείξεις δια να πληρωθώσιν εν καιρώ, από το Γένος»!
Κατά την παράδοση ο Μητροπολίτης Λακεδαίμονας Ανανίας «έκτισε δύο μπαρουτόμυλους υδροκίνητους στο κεφαλάρι του Αγιάννη, προοριζόμενους για την παραγωγή της απαιτούμενης πυρίτιδας προς διεξαγωγή της μελετώμενης τότε Επαναστάσεως». Δεν είναι γνωστό αν οι μπαρουτόμυλοι εκείνοι χρησιμοποιήθηκαν για τον σκοπό που προορίζονταν.
Το βέβαιο είναι πως υπήρχαν στη Δημητσάνα επαγγελματίες πυριτιδοποιοί. Εκτός των άλλων, οι δύο γιοί του Γεωργίου Γαβρά, υιού του Σπηλιώτη, εκ των οποίων ο ένας έφερε το όνομα του παππού του , ήταν γνωστός και υπό το πατρώνυμο Μπαρουξής και ήταν γνωστός μαζί με τον αδελφό του και έφεραν το επώνυμο Γιαγκαζόπουλοι, πράγμα που σημαίνει ότι ο παππούς ή ο πατέρας τους λεγόταν Γιαγκάζης, δηλαδή  εμπρηστής. Του Σπηλιώτη Γαβρά ή Μπαρουξή εγγονοί ήταν οι περίφημοι Νικόλαος και Σπύρος Σπηλιωτόπουλοι, οι γνωστοί κατασκευαστές πυρίτιδας κατά την Επανάσταση του 1821.
Οι Τούρκοι δεν γνώριζαν για αρκετό χρόνο ότι στη Δημητσάνα κατασκευάζονται μεγάλες ποσότητες πυρίτιδας. Όταν το έμαθαν από τον Κώστα Τζαννή, πολιτικό αντίπαλο των Σπηλιωτόπουλων και παραγωγό πυρίτιδας, σφράγισαν τους μπαρουτόμυλους.
Οι Δημητσανίτες  πυριδιτοποιοί όμως κατόρθωσαν και ματαίωσαν τον σκοπό των Τούρκων, δίνοντάς τους μπαρούτη νοθευμένη ώστε όταν αυτή χρησιμοποιηθεί να μην φέρει το προσδοκώμενο αποτέλεσμα. Η Δημητσανίτικη μπαρούτη χρησιμοποιήθηκε από τους Τούρκους για πρώτη και τελευταία φορά στο Βαλτέτσι. Από τότε η μπαρούτη αυτή θεωρήθηκε κακής ποιότητας, δεν σταμάτησε όμως να τροφοδοτεί τα Ελληνικά στρατεύματα της Πελοποννήσου, μετά δε τον αγώνα εξακολούθησε να παράγεται διαρκώς.
                                                       ΘΑΝΑΣΗΣ  Β. ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ

                                                 ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ  ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ – ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ

10 σχόλια :

  1. Ανώνυμος26/7/15 13:57

    Θανάση πολλές πληροφορίες δίνεις .θα σε ψάχνει η αντιτρομοκρατική !

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Ανώνυμος26/7/15 14:02

    Ποιά μπαρούτη δημητσανίτικη χρειάζεται η τωρινή κατάσταση???

    Ποιος θα ετοιμάσει τα εφόδια για το ξετίναγμα των τυχάρπαστων????

    Σε ποιον τόπο, σε ποιο μέρος θα ετοιμαστεί η "αποτίναξη" των αρχιψευταράδων??

    Η μπαρούτη η δημητσανίτικη δεν ήταν τίποτα άλλο παρά ένα άμεσο, δυναμικό και αποτελεσματικό όπλο κατά της κατοχής, έτσι και τώρα η απαλλαγή από τσαρλατάνους, απαλλαγή είναι, για να δούμε πως θα συνέλθουε από την περιπέτεια που μόνοι μας πέσαμε ακούγοντας τις σειρήνες του εθνολαϊκισμού.....



    Γράφει ο Γιώργος Καρελιάς (και να τον διαβάζετε!!!!)

    Τον τελευταίο χρόνο έχουν ειπωθεί μαζεμένα τα πιο πολλά και τα πιο χοντρά ψέματα και έχουν δοθεί οι πιο ανεφάρμοστες υποσχέσεις. Και τους τελευταίους πέντε μήνες έχουν γίνει μαζεμένοι οι πιο επιπόλαιοι, ανερμάτιστοι και εγκληματικοί χειρισμοί πολιτικής. Ακόμα και τώρα προβάλλονται εξωφρενικοί ισχυρισμοί. Και για όλα αυτά δεν έχει ακουστεί ούτε μια συγγνώμη.

    Ο ΣΥΡΙΖΑ ως αντιπολίτευση δεν άφησε υπόσχεση που να μη δώσει. Έσκισε τα Μνημόνια και τα κατάργησε με έναν νόμο. Κατάργησε τους φόρους με πρώτον τον ΕΝΦΙΑ. Ανακοίνωσε το Πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης με παροχές πολλών δισεκατομμυρίων.

    Ο ΣΥΡΙΖΑ ως κυβέρνηση τα γύρισε όλα τούμπα. Φέρνει το δικό του Μνημόνιο. Δεν καταργεί κανέναν φόρο και επιβάλλει νέους. Ζητεί "ΟΧΙ στη λιτότητα" από το δημοψήφισμα, το παίρνει και το μετατρέπει σε ΝΑΙ, σε μια πρωτοφανή επίδειξη ζαμανφουτισμού και άμετρου κυνισμού.

    Eδώ μια παλιότερη προφητική ερώτηση προς τον Αλέξη Τσίπρα και η απάντησή του, που έδειχνε πολλά. Και εδώ ένα απάνθισμα υποσχέσεων και η αναίρεσή τους από την κορυφή ως τη βάση του ΣΥΡΙΖΑ και των ΑΝΕΛ.

    Τα ψέματα και οι υποσχέσεις και οι κωλοτούμπες δεν είναι, ασφαλώς, σημερινό φαινόμενο. Όμως, οι προηγούμενοι έκαναν κάπου-κάπου και μια αυτοκριτική. Ακόμη και ο μετρ του λαϊκισμού και της υποσχεσιολογίας Ανδρέας Παπανδρέου είχε αισθανθεί την ανάγκη να πει κάποτε το περίφημο "mea culpa". Πιο πρόσφατα ο Σαμαράς των Ζαππείων είχε πει «ουδείς αναμάρτητος» και ο Βενιζέλος είχε ζητήσει «συγγνώμη» για επαχθή μέτρα που επέβαλε.

    Ο Τσίπρας και ο Καμένος κάνουν ότι δεν καταλαβαίνουν. Υπογράφουν το Μνημόνιο και το ρίχνουν στην κλάψα («τι να κάναμε, μας εκβίασαν»). Εξαπολύουν δε την Ζωή να καταγγέλλει τους «πραξικοπηματίες», που "επέβαλαν" σε 250 βουλευτές να ψηφίσουν τα μέτρα τους. Και οι βουλευτές της αντιπολίτευσης κάθονται και την ακούνε να τους λοιδορεί, κάνοντας «αντίσταση» με τις δικές τους ψήφους, αντί να απαιτήσουν από τον Τσίπρα να την πετάξει από την έδρα, στην οποία όλοι μαζί την έβαλαν.

    Οι πολιτικοί λένε ψέματα, δίνουν υποσχέσεις και είναι θρασείς. Σήμερα όλα αυτά έχουν ξεπεράσει κάθε όριο. Τόσο και τέτοιο θράσος μέσα σε πέντε μήνες δεν ξανάγινε. Όλα έχουν την πρώτη τους φορά.

    Μπορεί να ισχύει ότι «η επιτυχία είναι τέκνο της θρασύτητας», όπως έλεγε ο Άγγλος πολιτικός Μπέντζαμιν Ντισραέλι. Αλλά οι θρασύτατοι σημερινοί κυβερνώντες πρέπει να έχουν υπόψη τους και τη ρήση του Ναπολέοντα Βοναπάρτη ότι «με το θράσος μπορεί να αναλάβει κανείς τα πάντα, αλλά δεν μπορεί να κάνει τα πάντα».

    Γιατί το θράσος, όπως και το ψέμα, έχει κοντά ποδάρια.



    Υ/Γ Ελπίζω η αυστηρή ματιά της τήρησης της δεοντολογίας (να μη γράφουμε πολιτικά σχόλια σε αναρτήσεις λαογραφικές) να "διακρίνει" το διασταλτικό περιεχόμενο της πραγματείας του Θανάση που εύστοχα και γλαφυρά έδωσε για το μεγάλο και καθοριστικό όπλο του Αγώνα, που αυτή η διασταλτική ερμηνεία περί αποτίναξης του κάθε είδους "ζυγού" είναι πέρα για πέρα ...πολιτική πράξη......και εξ' ου το πολιτικό σχόλιο!!!!!.....(τύφλα θάχε ο Λούστρος -δικολάβος- από το Βαλτεσινίκο..μπροστά μου)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ανώνυμος26/7/15 14:17

    ΣΙΓΑ ΜΗΝ ΑΦΗΣΕΙΣ ΑΝΑΡΤΗΣΗ ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΤΗΝ ΜΑΓΑΡΙΣΕΙΣ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Ανώνυμος26/7/15 19:20

    ΡΕ ΝΙΣ ΤΙ ΚΑΝΕΙΣ .ΣΒΗΣΤΟΝΕ..ΕΜΕΙΣ ΕΧΟΥΜΕ ΔΥΟ ΜΝΗΜΟΝΙΑ ΕΝΑ ΤΩΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΝ ΚΙ ΕΝΑ ΤΟΥ ΑΚΑΤΟΝΟΜΑΣΤΟΥ.ΕΛΕΟΣ.ΦΤΩΧΟ ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΜΑΣ ΑΛΛΑ ΝΑ ΤΟ ΜΑΥΡΙΖΕΙ ΚΙ ΑΥΤΟΣ Ο ΤΥΠΟΣ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΜΙΣΕΛΛΗΝΑΣ ΠΑΕΙ ΠΟΛΥ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Ανώνυμος27/7/15 21:24

    Γι' αυτό θα βάλω τον "μαύρο" ΕΔΩ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Ανώνυμος27/7/15 21:52

    Και μέχρι σατανιστές θα σας βάλω ΕΔΩ για να σας σκιάξω....

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Ανώνυμος27/7/15 22:13

    Βάρα ΕΔΩ και τράβα στο 18.20 να καμαρώσεις όπως και γω!!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Ανώνυμος27/7/15 22:19

    ΡΕ ΑΕΙ ΣΤΑ ΔΙΑΛΑ ΜΟΥΤΡΟ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Ανώνυμος27/7/15 22:40


    Από τους συνολικά 14 συμμετέχοντες, που κρίθηκαν στον τελικό, οι 10 κέρδισαν βραβείο στον 42ο πανελλήνιο διαγωνισμου δημοτικού τραγουδιού, στα Λαγκάδια!
    ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΑΝΗΛΙΚΩΝ
    1ο βραβείο Αναστασία Παπαδημητρίου από τις Αραχαμίτες
    20 βραβείο Μαρίνα Βγενοπούλου και Ευγενία Κιντή από τα Τρόπαια
    3ο βραβείο Μαρία Πετροπούλου
    ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΕΝΗΛΙΚΩΝ
    1ο βραβείο Λεωνίδας Σταρόγιαννης από το Ξηροκάμπι Λακωνίας
    20 βραβείο Ευαγγελία Τσέκλιμα από την Καλαμπάκα και Δημήτριος Ξενιώτης από τα Άγραφα
    3ο βραβείο Χριστίνα Ροζή από τη Μυγδαλιά
    ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ
    1ο βραβείο Αθανάσιος Ραφαήλ Κούλης από τα Λαγκάδια
    2ο βραβείο Τιμολέων Ντέμος

    Η Χριστίνα είναι στο βίντεο του 22,13 και στο λεπτό 18.20

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Ανώνυμος28/7/15 09:42

    ποια ειναι η χριστινα ροζη;;;

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Παρακαλούμε, πριν δημοσιεύσετε το σχόλιό σας, έχετε υπόψιν σας τα ακόλουθα:
• Κάθε γνώμη είναι σεβαστή, αρκεί να αποφεύγονται ύβρεις, ειρωνείες, ασυνάρτητος λόγος και προσβλητικοί χαρακτηρισμοί, πολύ περισσότερο σε προσωπικό επίπεδο, εναντίον των συνομιλητών ή και των συγγραφέων, με υποτιμητικές προσφωνήσεις, ύβρεις, υπονοούμενα, απειλές, ή χυδαιολογίες.
•Μην δημοσιεύετε άσχετα, με το θέμα, σχόλια.
•Ο κάθε σχολιαστής οφείλει να διατηρεί ένα μόνο όνομα ή ψευδώνυμο, το οποίο αποτελεί και την ταυτότητά του σε κάθε συζήτηση.
Με βάση τα παραπάνω η διαχείριση διατηρεί το δικαίωμα διαγραφής σχολίων χωρίς καμία προειδοποίηση.