ΓΛΑΝΙΤΣΙΩΤΕΣ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΘΥΜΟΜΑΣΤΕ.

 O ΠΑΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

Του Βαγγέλη Παπαναστασίου.

Όλα έχουν αλλάξει στη Γλανιτσιά από τον πόλεμο και δώθε. Ο τρόπος ζωής είναι διαφορετικός και η νοοτροπία του Γλανιτσιώτη δεν είναι η παλιά. Ωραία παλιά έθιμα έχουν εγκαταλειφθεί και παλιές γραφικές συνήθειες δεν υπάρχουν πιά. Έγιναν και πολλές και απότομες αλλαγές. Αιτία ο χρόνος και ο πόλεμος. Ο πρώτος έφερε την εξέλιξη, όπως λέμε, παραμερίζοντας κάθε τι το παλιό. Ο δεύτερος την αναστάτωση και το χαλασμό. Μα μ΄ όλες τις αλλαγές του χρόνου και τις πολεμικές αναστατώσεις, το παλιό ακόμα ζει. Ζει στη μνήμη του Γλανιτσιώτη και ζωντανεύει στις διηγήσεις του. Ποιος θα ξεχάσει τα ξεφαντώματα του χωριού στα πανηγύρια. Τα λαμπριάτικα γλέντια, τις αποκριάτικες λαμπρές συνήθειες, τις χρονιάρες μέρες τ΄ Αγιωργιού και τ΄ Αγιοκωσταντίνου.Τους γάμους και τ΄ άλλα παλιά έθιμα του χωριού που τα ζούσαν και τα χαίρονταν όλοι μαζί οι χωριανοί μας. Ποιος θα ξεχάσει τις ξέλασες για τη συνδρομή της αδυνασιάς και τη μαζική χαρούμενη εξόρμηση του τρύγου. Όλα ζουν και η θύμησή τους είναι γλυκιά και όμορφη, όπως είτανε και ο Γλανιτσιώτικος τόπος τότε, καθώς τον στολίζανε τα πλάγια ντυμένα στο κλαρί.

Έβγαινες την άνοιξη και χαιρόσουν το Γλανιτσιώτικο τοπίο με τη ζωή που απλωνόταν γύρω σου:χορτάρι, ροϊδάμι και κλαρί. Κάθε ξέγναντη ραχούλα και το στανοτόπι της. Κουδουνίσματα κοπαδιών, αλυχτίσματα σκυλιών, ανάκατα με της φλογέρας τον παραπονιάρικο αχό, αντιλαλούσαν στους ψηλούς βράχους και τα βαθιά φαράγγια μια εποχή που πέρασε και δε γυρίζει πιά.

Στη θύμηση του μεστωμένου Γλανιτσιώτη ζουν και οι παλιότεροι σημαντικοί Γλανιτσιώτες.Τόσο ζωηρά που θαρρείς και θα ξαναφάνουν στην Παναγιά να τη γεμίσουν. Θα κάτσουν στα τουράκια της να τη στολίσουν. Ο Παπαντώνης που σ΄ αιχμαλώτιζε με ότι ιστορούσε. Ο Παπακώτσιος, σωστός λεβεντόπαπας, με το κύρος του το μεγάλο στο χωριό. Ο Αντρέας τ΄ Αναγνώστη με τις όμορφες κι ατέλειωτες διηγήσεις του και τα πολλά του ανέκδοτα που σαν τ΄ άρχιζε μάζευε όλο τον κόσμο γύρο του. Ο Κώστας ο Μαλαπέρδας με τ΄ ανοιχτόκαρδο γέλιο του και το γλυκό του τραγούδι. Ο Χριστιάς, μεγαλόπρεπος και λεβέντης στην εμφάνιση, σωστό καμάρι του χωριού. Ο Κωστάντιος, ο Ντρίβας, ο Κόλλιας, ο Γιωργιάς κι΄ άλλοι ακόμα Γλανιτσιώτες που ξεχώριζαν από τους άλλους κι είταν σαν να πούμε κεφάλια και οδηγοί του χωριού.

Ανάμεσα στους Γλανιτσιώτες που έφυγαν, ξέχωρη θέση κατέχει ο Πάνος του Παπαδημήτρη. ΄Έτσι τον λέγανε κι όλοι στο χωριό τρέφανε στο πρόσωπό του απέραντη εκτίμηση.

Ο Πάνος του Παπαδημήτρη έμεινε Γλανιτσιώτης. Σαν να λέμε κάτοικος Γλανιτσιάς, τον περισσότερο καιρό της ζωής του. Δεν ήταν προορισμένος να μείνει Γλανιτσιώτης. Η μοίρα του το φερε όπως θα ιστορήσουμε στη συνέχεια. Γιός του Παπαδημήτρη, όπως ξέρουμε, ξεκίνησε για πολλά γράμματα. Κείνον τον καιρό τα παπαδοπαίδια σπούδαζαν. Από το Δημοτικό Σχολείο της Γλανιτσιάς, στο Σχολαρχείο Βαλτεσινίκου, στο Γυμνάσιο Δημητσάνας. Συμμαθητής του σ΄ όλα τα σχολεία που αναφέραμε είτανε ο Περικλής Παπαθεοδώρου, Ο Περικλής του Παπακώτσιου όπως αναφέρεται μέχρι σήμερα. Δυνατά μυαλά και οι δύό τους, ξεφτέρια στα γράμματα. Μα τη μεγάλη τους δίψα γι΄ αυτά δεν μπορούσε να τη σβήσει το Γυμνάσιο Δημητσάνας με την πρωτόγονη οργάνωσή του, κείνο το καιρό και προπάντων με την έλλειψη καθηγητών. Είχαν γίνει κι ενοχλητικοί στους καθηγητές τους και το Γυμνασιάρχη τους προ παντός. Φοιτούσαν στην τελευταία τάξη του Γυμνασίου. Τους ξετίναζαν κυριολεκτικά με τις ερωτήσεις τους. Σιγά-σιγά, οι δύό ανήσυχοι Γλανιτσιώτες, έγιναν οι ανεπιθύμητοι και τα.....ζιζάνια κι έπρεπε το Γυμνάσιο ν΄ απαλλαγεί απ΄ αυτούς το συντομότερο. Τους απόβαλλαν από το Γυμνάσιο και τους έδωκαν το χαρτί τους να εγγραφούν σ΄ όποιο άλλο Γυμνάσιο επιθυμούσαν. Χωρίς δισταγμό πήραν την απόφαση να φύγουν για το μεγάλο πνευματικό κέντρο, που ήταν και παραμένει ακόμα και σήμερα, την Αθήνα. ΄Έτσι ο Πάνος και ο Περικλής βρέθηκαν στην Αθήνα μαθητές του Α΄ Γυμνασίου αρρένων, από το οποίο αποφοίτησαν με πολλούς επαίνους και με το βαθμό άριστα.

Από το Γυμνάσιο, ο Πάνος, γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο, στη Νομική Σχολή. Ο Περικλής στη Σχολή τηλεγραφητών. Δεν ξέρουμε πόσα χρόνια είτανε η φοίτηση σ΄ αυτή. Μετά την αποφοίτησή του διορίστηκε τηλεγραφητής και υπηρέτησε σε πολλές πόλεις και κωμοπόλεις της Ελλάδας. Ανέβηκε ένα- ένα όλα τα σκαλοπάτια της δημοσιοϋπαλληλικής του ιεραρχίας κι έφτασε ως την κορυφή της πυραμίδας. Κατέκτησε επάξια και το βαθμό του Επιθεωρητή των Τ.Τ.Τ. Ο Περικλής περ΄ από τις ικανότητές του τις δημοσιοϋπαλληλικές, ήταν προικισμένος και με πολλές άλλες, που τον τοποθετούν στην πρώτη γραμμή των πνευματικών ανθρώπων της Γλανιτσιάς. Μπορούσε να εξελιχθεί σ΄ έναν έξοχο λογοτέχνη. Τα λίγα δείγματα της γραφής του, που έτυχε να διαβάσουμε, αυτό μαρτυρούν. Είδαμε και στοίχους του, που αν και πρωτόλειοι διατηρούν δύναμη και ποιητική αξία. Δεν ξέρουμε ποίοι λόγοι ανέκοψαν το πνευματικό πάθος του ταλαντούχου αυτού Γλανιτσιώτη με τη λαμπρή σταδιοδρομία και το τραγικό τέλος. Εκτελέστηκε από τους Γερμανούς το Δεκέμβρη του 1943. Είναι χρέος εκείνων που κατέχουν περισσότερα στοιχεία, από τη ζωή και το πνευματικό του έργο, ν΄ αφιερώσουν ένα σημείωμα στα ''ΓΛΑΝΙΤΣΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ'' για να πληροφορήσουν τους αναγνώστες τους για τον εξαιρετικό αυτό νου που έζησε στη σκιά του φιλολογικού Παρνασσού.

Ο Πάνος του Παπαδημήτρη, γι΄ αυτόν ο λόγος, δε στάθηκε τυχερός. Ίσως δε στάθηκε τυχερή και η επιστήμη, γιατί ο Πάνος σίγουρα θα εξελισσόταν σ΄ ένα διαπρεπή επιστήμονα και αληθινό λόγιο. Στον τρίτο χρόνο των σπουδών του αρρώστησε και γύρισε στη Γλανιτσιά. Το αθάνατο Γλανιτσιώτικο κλίμα τον ξεγέρεψε μα η διακοπή των σπουδών του έμεινε οριστική. Βρισκόμαστε γύρο στο 1920. Η ανθρωπότητα είχε ξεβγεί από τη φρίκη του πρώτου μεγάλου πολέμου και συμμάζευε τα ερείπια. Εμείς ετοιμάζαμε καινούργια. Πολεμάγαμε με τους Τούρκους και δεν είτανε μακριά η Μικρασιατική καταστροφή. Ο Πάνος είτανε στους απαλλαγέντες εκείνου του πολέμου. Ο αδερφός του ο Γιώργης, μεγαλύτερός του, είτανε δάσκαλος στη Χωτούσα. Κι ο άλλος αδερφός τους, ο Κώστας, Αμερικανός στρατιώτης και μαχητής του Μεγάλου Πολέμου, εξαφανίστηκε στις επιχειρήσεις του. Οι Αμερικανικές Αρχές αναζήτησαν τους γονείς του και γύρο στο 1921-22 τους βρήκανε. Ο Παπαδημήτρης και η Παπαδιά άρχισαν να παίρνουν μια καλή πολεμική σύνταξη από το Αμερικάνικο δημόσιο, αφού πρώτα εισπράξανε κι ένα σημαντικό, για την εποχή, ποσό δολαρίων από καθυστερούμενες συντάξεις.

Με τη σύνταξη και τα καθυστερούμενα, η οικονομική κατάσταση των Παπαδημητραίων άλλαξε πολύ. Πρώτη τους σκέψη να φύγουν από το χωριό και να εγκατασταθούν στην Τρίπολη. Τούτο έγινε γύρο στα 1924-25. Πούλησαν τα χτήματά τους. Το σπίτι τους τ΄ αγόρασε ο Χρηστιάς. Μόνο το περιβόλι στη Λιάσκοβα άφησαν απούλητο κατ΄ απαίτηση του Πάνου. Οι Παπαδημητραίοι έγιναν Ντροπολιτσιώτες. Ο Πάνος όχι. Μένει στη Γλανιτσιά και φιλοξενείται στο σπίτι του μπάρμπα του του Γιάνκου Τσιφλή. Σα να βλέπω ακόμα το καμαράκι του στο μπαλκόνι του παλιού Τσιφλαίϊκου σπιτιού. Πετιέται και στην Τρίπολη κάπου- κάπου μα δεν κάθεται πολύ. Βλέπει τους δικούς του και επιστρέφει στη Γλανιτσιά. Έτσι βιαστικά γύριζε κι όταν οι δικοί του αργότερα από την Τρίπολη εγκαταστάθηκαν στο Μαρούσι. Πουθενά αλλού δεν έβρισκε ευχαρίστηση. Η Γλανιτσιά μόνο του έδινε τη μεγαλύτερη χαρά. Είτανε ο ερωτάς του.

Οι Γλανιτσιώτες μιλούσαν για τον Πάνο πάντα με αγάπη. Λόγος κακός γι αυτόν δεν βγήκε ποτέ από το στόμα τους. Το κύρος του μεγάλο. Το πε ο Πάνος του Παπαδημήτρη, έλεγαν οι Γλανιτσιώτες για κάτι που δε χωρούσε αμφισβήτηση. Για κάτι που είναι σωστό εκατό στα εκατό. Για το Γλανιτσιώτη ότι ήξερε ο Πάνος είτανε σωστό κι ότι έλεγε αληθινό. Μα και κείνος ανταποκρινόταν στην αγάπη τους. Γέλαγε με την καρδία του με το σπαρταριστό Γλανιτσιώτικο αστείο. Θαύμαζε το Γλανιτσιώτικο πνεύμα και ιδιαίτερα εκτιμούσε την εξυπνάδα του Γλανιτσιώτη. Έκανε γούστο με την ευστροφία του και τη σατανικότητα του.Είχε μελετήσει και τα ελαττώματα των χωριανών μας και τα έβρισκε μεγάλα όσο και τα προτερήματά τους. Κι όμως δεν βαρυγκώμησε γι αυτό. Λόγος πικρός δεν έβγαινε εύκολα από το στόμα του. Έπαιρνε μέρος στις συζητήσεις τους μα ποτέ δεν μπερδεύονταν στους καυγάδες τους. Σε σύγκρουση δεν ήρθε με κανένα. Η λογική του είτανε τετραγωνική και η πειστικότητά του άφθαστη. Για συμφωνητικό, εμπιστευτικό γράμμα,μέτρημα χωραφιού, προικοσύμφωνο,τρέχανε στον Πάνο. Σ΄ αυτόν είχαν εμπιστοσύνη. Σ΄ αυτόν έτρεχαν να ζητήσουν μια γνώμη, να πάρουν μια ιδέα. Σωστός σύμβουλος του χωριού.Μόνο ο Πάνος απ΄ όλους τους Γλανιτσιώτες της εποχής του δεν είχε οχτρούς. Είχε μόνο φίλους. Μοναδική εξαίρεση. Τις ώρες του τις περνούσε στα μαγαζιά της Γλανιτσιάς. Σε σπίτια δεν πήγαινε. Δύο φορές την ημέρα, πρωί και απόγιομα, κατέβαινε στη Λιάσκοβα, στο περιβόλι, στο αγαπημένο του κεφαλόβρυσο. Είτανε η αδυναμία του το περιβόλι αυτό, γι αυτό και δεν το πούλησαν. Εκεί σχεδόν περνούσε την ημέρα του, την άνοιξη και τα καλοκαίρια. Εκεί κοιμόταν τα μεσημέρια, εκεί διάβαζε. Και διάβαζε πολύ ο Πάνος. Στο περιβόλι έκανε τραπέζι στους επισκέπτες του που ερχόταν από την Αθήνα να τον ιδούν.

Δυο- τρία χρόνια, ο Πάνος, έλειψε από τη Γλανιτσιά. Είτανε η περίοδος του 1935-38 που είχε συνεταιριστεί με τα ξαδέρφια του τους Τσιφλαίους στο κατάστημα τροφίμων της Γ΄ Σεπτεμβρίου. ΄Όταν το κατάστημα έκλεισε, ο Πάνος, ξαναγύρισε στη Γλανιτσιά, στο παλιό του λημέρι, Θυμήθηκα και κάτι από το κατάστημα αυτό. Είχε περάσει απ΄ αυτό μια μέρα ο αδερφός του ο Γιώργης ακριβώς το μεσημέρι που τρώγανε αφεντικά και υπάλληλοι μαζί. Μετά το φαγητό οι υπάλληλοι σκόρπισαν στο μαγαζί κι ο Γιώργης βρίσκει την ευκαιρία και λέει του Πάνου: Δε νομίζεις ότι με τόσο ψωμί και φαΐ που τρώνε τα παιδιά δε θα βγείτε πέρα; Καλύτερα, Γιώργη, απαντά ο Πάνος, να χορτάσουν με ψωμί τα παιδιά παρά με τα μπισκότα που πουλάνε.

Ο πόλεμος του 1940 βρήκε τον Πάνο στην Αθήνα. Εκεί τον βρήκε και η μαύρη κατοχή. Η πείνα του 1941 έπληξε και τον Πάνο. Περήφανος καθώς είτα ν δε θέλησε να γυρίσει στη Γλανιτσιά. Αν γύριζε δε θα πέθαινε πρόωρα. Οι πατριώτες δε θα τον άφηναν να πεθάνει από την πείνα. Μα εκείνος είτα ν δυνατός άνθρωπος. Είχε αρχές στη ζωή του και με κανέναν τρόπο δεν ήθελε να γίνει βάρος κανενός και να υποχρεωθεί. Μα σε ποιόν θα υποχρεωνόταν; Ποιος Γλανιτσιώτης δεν είχε πάρει δανεικά- κι αγύριστα βέβαια- από τον Πάνο; Αλλά τέτοιος είτανε και δεν ήθελε να υποχρεωθεί στους υποχρεωμένους.

Το φοβερό χειμώνα του 1941-42 η υγεία του κλονίστηκε. Ξύπνησε το παλιό του χτικιό και μπήκε άρρωστος βαριά στη Σωτηρία, αλλά σωτηρία δεν εύρε. Πέθανε την ίδια χρονιά. Λεπτομέρειες για το θάνατό του και ποίοι του παραστάθηκαν, από τους πατριώτες, τις τελευταίες του στιγμές δεν υπάρχουν πληροφορίες. Ωστόσο πέθανε σε μια φοβερή εποχή που η ζωή του ανθρώπου είτανε το πιο φτηνό πράμα. Πείνα και Κατοχή. Στην κηδεία του δεν παρευρέθηκαν οι αγαπημένοι του Γλανιτσιώτες. Και ο τάφος του παραμένει άγνωστος. Μα ο καιρός που πέρασε από το θάνατό του δεν τον έσβησε από τη μνήμη των χωριανών μας. Τον θυμούνται και τον αναφέρουν στις κουβέντες τους. Πολλές φορές επαναλαμβάνουν και τα ίδια τα λόγια που τους έλεγε εκείνος. Και είναι νομίζω το καλύτερο μνημόσυνο που του κάνουν.

Για την αντιγραφή

Ροζής Σόλωνας.

  Το παρακάτω  ποίημα του Π Δ Παπαδημητρίου  μας το έδωσε ο Μαρίνης Πολυχρόνοπουλος 

Δεν ξέρω ,Κώστα ,πάλι ,αν θα΄νεβούμε 

 στη ράχη του Νεβού,κι ενώ κομμάτια

καθ' εποχής αγγείων θα γυρεύουμε

να λέμε για τα δυο της Βάσιως μάτια.

 

Κι ούτε , σαν κουρασμένοι θα ξαπλώνουμε

τρογύρω στων  Σελλών την κρύα βρύση

και σαν θλιβή συζήτηση θαπλώνουμε

το μάτι μου τογρό αν θα δακρύσει.

 

Κι ούτε ,σαν το φεγγάρι τ΄αγουστιάτικο

το δρόμο θα παίρνει το μοιραίο

τις νύχτες, το τραγούδι το χωριάτικο

αν θα τακούσω,τόμορφο κι ωραίο.

 

Και ούτε αν στα ξένα θανταμώσουμε

τις άμετρες τις πίκρες να σου λέω.

Και ούτε πεια ,σαν ούλα ταποσώσουμε

χωρίς να ειπούμε τίποτα ,να κλαίω.

 

Γιαφτό το θέλω τώρα να μεθήσουμε ,

σαν ξένοιαστοι μποέμ,μέσ' την ταβέρνα

και σαν τα τωρινά θα λησμονήσουμε

να λέω γελαστά  " κάπελα κέρνα ".

 

Αθήνα 9  Μάρτη 1921     Π. Δ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ