Μήπως η ζωή στο χωριό είναι το κλειδί της ευτυχίας

Ακρίβεια, κίνηση, φρενήρεις ρυθμοί, σε μία κοινωνία που απλά υπερκαταναλώνει χωρίς να είναι ευτυχισμένη. Το παράδειγμα μικρών αυτόχθονων μη βιομηχανοποιημένων κοινωνιών που ζουν ευτυχισμένα κοντά στη φύση, ίσως αποτελεί λύση στην ολοένα και πιο υποτιμημένη ποιότητα ζωής μας.
Εύα Αναστασιάδου

Μετριέται η ευτυχία; Και αν ναι με ποιο τρόπο; Τι κάνει τους ανθρώπους πραγματικά ευτυχισμένους και έρευνες ολόκληρες ασχολούνται με τις πιο ευτυχισμένες χώρες του κόσμου; Ο Δείκτης Ευτυχίας δημιουργήθηκε για πρώτη φορά από το Παγκόσμιο Συμβούλιο Ευτυχίας, μια ομάδα ανεξάρτητων ειδικών στην ακαδημαϊκή ευτυχία. Αυτή η ομάδα ανθρώπων δημοσιεύει την Έκθεση Παγκόσμιας Ευτυχίας (WHR) κάθε χρόνο από το 2012.

Στη λίστα αυτή, το 2023, η Ελλάδα έχει την 58η θέση. Δεν μου κάνει εντύπωση. Με πάνω από το μισό πληθυσμό να ζει σε μεγάλα αστικά κέντρα, η ποιότητα ζωής σίγουρα είναι μειωμένη. Ειδικά όταν το χάος της ελληνικής πόλης συνοδεύεται από τρομερή ακρίβεια. Ενοίκια απλησίαστα, ατελείωτη κίνηση, φρενήρεις ρυθμοί, τιμές στο Θεό ενώ οι μισθοί περικόπτονται. Η μόνη διέξοδος είναι η τηλεόραση, τα social media, άντε καμία βόλτα για καφέ ενώ όσοι έχουν παιδιά τα μεγαλώνουν με κόπο, ατελείωτα έξοδα και η μόνη φύση που έχουν είναι το μικρό παρκάκι δίπλα από τις κούνιες.

Πόσες φορές δεν έχουμε σκεφτεί να τα παρατήσουμε όλα και να πάμε να ζήσουμε σε κάποιο χωριό. Με ηρεμία, λίγες μετακινήσεις, λιγότερα έξοδα και τη φύση να μας δίνει πνευματική και σωματική διαφυγή.

Η καθημερινότητα στην πόλη είναι συχνά αβίωτη, γιατί η ζωή είναι δομημένη με περισσότερες απαιτήσεις. Αυτοκίνητο, βενζίνες, άπειρες ώρες στα ανεκδιήγητα λεωφορεία και τα ΜΜΜ, ακριβά ενοίκια και κοινόχρηστα σε συνδυασμό με μία κοινωνία που δημιουργεί ψεύτικες και περιττές ανάγκες που σε ωθούν στην υπερκατανάλωση και την αίσθηση του ανικανοποίητου. Ανάγκη για το τελευταίο gadget, για την αγορά νέου πιο εξελιγμενου κινητού, ολοένα και περισσότερων ρούχων και παπουτσιών που κανένα δεν είχες ουσιαστικά ανάγκη.




Χρήματα και Επίπεδα ευτυχίας


Ένα από τα πιο ισχυρά ευρήματα στην έρευνα για την ευτυχία είναι η σχέση μεταξύ του εισοδήματος και του πλούτου με την ικανοποίηση από τη ζωή. Με αυτή τη λογική, όσο μεγαλύτερο είναι το εισόδημα κάποιου, τόσο πιο ικανοποιημένος τείνει να είναι. Επομένως, όσο πιο πλούσια είναι μια χώρα, τόσο πιο ευτυχισμένοι είναι οι πολίτες της. Δεν είναι τυχαίο που στην πρώτη δεκάδα μεσουρανούν χώρες με υψηλό ΑΕΠ: Φινλανδία, Δανία, Ισλανδία, Ισραήλ, Ολλανδία, Σουηδία, Νορβηγία, Λουξεμβούργο και Νέα Ζηλανδία.

Είναι όμως και χώρες με μικρό πληθυσμό. Αραιοκατοικημένες. Με κοινωνικό κράτος και ένα αστικό περιβάλλον κοντά στη φύση. Σύμφωνα με τον Frank Martela, Φινλανδό φιλόσοφο και ερευνητή ψυχολογίας, μερικοί από τους λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι στη Φινλανδία είναι τόσο χαρούμενοι είναι επειδή δεν συγκρίνονται με τους γείτονές τους, δεν παραβλέπουν τα οφέλη της φύσης και δεν παραβιάζουν την εμπιστοσύνη στην κοινότητα. «Εστιάστε περισσότερο σε αυτά που σας κάνουν χαρούμενους και λιγότερο στο να φαίνεστε επιτυχημένοι. Το πρώτο βήμα για την αληθινή ευτυχία είναι να θέτεις τα δικά σου πρότυπα, αντί να συγκρίνεις τον εαυτό σου με άλλους».

Γίνεται λοιπόν ολοένα και πιο εμφανές ότι τα χρήματα δεν μπορούν από μόνα τους να φέρουν την ευτυχία και πολλές επιστημονικές έρευνες τείνουν να ενισχύουν αυτήν την υπόθεση. Έχοντας βέβαια πάντα σαν δεδομένο ότι έχουν καλυφθεί οι βασικές ανάγκες της ανάγκες των ανθρώπων – όπως η στέγαση, η τροφή και η ασφάλεια- φαίνεται πως η χαρά μπορεί να βρεθεί χωρίς να έχουμε πληθώρα υλικών αγαθών.

Οι παγκόσμιες δημοσκοπήσεις για την ευτυχία συνήθως παραβλέπουν τις μικρής κλίμακας, μη βιομηχανοποιημένες κοινωνίες, οι οποίες μπορούν να παρέχουν έναν εναλλακτικό τρόπο ζωής.

Έτσι επιστήμονες από το Universitat Autònoma de Barcelona στην Ισπανία και το Πανεπιστήμιο McGill στον Καναδά ταξίδεψαν σε όλο τον κόσμο για να ερευνήσουν σχεδόν 3.000 μέλη 19 φτωχών, μικρής κλίμακας κοινωνιών που βρίσκονται σε 18 διαφορετικές χώρες. Επισκέφτηκαν το Kumbungu στην Γκάνα, το Laprak στο Νεπάλ, το Vavatenina στη Μαδαγασκάρη και το Lonquimay στη Χιλή, μεταξύ πολλών άλλων απομακρυσμένων τοποθεσιών. Το επιστημονικό ταξίδι αφορούσε κυρίως ένα μεγαλύτερο έργο σχετικά με την κλιματική αλλαγή, αλλά οι ερευνητές αξιολόγησαν επίσης την ικανοποίηση από τη ζωή των υποκειμένων και τα αποτελέσματα της έρευνά τους δημοσιεύτηκαν Proceedings of the National Academy of Sciences.

Διαπιστώθηκε ότι υψηλά μέσα επίπεδα ικανοποίησης από τη ζωή, συγκρίσιμα με αυτά των πλούσιων χωρών, αναφέρονται για πολλούς πληθυσμούς που έχουν πολύ χαμηλά χρηματικά εισοδήματα. Οι άνθρωποι —συχνά αυτόχθονες— που ζουν σε μικρές, απομονωμένες κοινότητες τείνουν να είναι τόσο ικανοποιημένοι με τη ζωή τους όσο και οι άνθρωποι που ζουν στις πιο πλούσιες χώρες.

Οι κάτοικοι των περιοχών Ροβιάνα και Γκίζο των Νήσων Σολομώντα για παράδειγμα είναι μερικοί από τους φτωχότερους στον κόσμο. Έχουν έναν απλό τρόπο ζωής, καλύπτοντας τις ανάγκες τους με το ψάρεμα και τη γεωργία. Περιστασιακά, πωλούν τα προϊόντα τους στην τοπική αγορά για να αγοράσουν επεξεργασμένα τρόφιμα ή να πληρώσουν τα δίδακτρα των παιδιών τους στο σχολείο. Οι πολυτέλειες της σύγχρονης ζωής – smartphone, διαδίκτυο, τηλεόραση, στρώματα με memory foam – είναι δύσκολο να βρεθούν. Όμως, παρά αυτή την υλικώς απλή ύπαρξη, οι Μελανήσιοι εκφράζουν μεγαλύτερη ικανοποίηση από τη ζωή από τους κατοίκους της Φινλανδίας και της Δανίας, που εμφανίζονται τακτικά σε πρωτοσέλιδα ως οι πιο ευτυχισμένοι στον κόσμο.

Οι ανθρωπολόγοι που έχουν επισκεφτεί κοινότητες μικρής κλίμακας έχουν γενικά διαπιστώσει ότι αυτοί οι άνθρωποι αντλούν μεγάλη ικανοποίηση από απλές δραστηριότητες όπως η ακρόαση μουσικής, η βόλτα ή η χαλάρωση. Οι σχέσεις με τους φίλους και την οικογένεια καθώς και η κοινωνικοποίηση φέρνουν επίσης πολλή χαρά. Τα μέλη της κοινότητας τείνουν επίσης να εκτιμούν πολύ το χρόνο που περνούν στη φύση. Πληθώρα μελετών δείχνουν ότι το να είσαι έξω σε παρθένα, φυσικά ενδιαιτήματα ενισχύει τη διάθεση, την υγεία και τη γενική ευεξία.

Το κεντρικό στοιχείο αυτών των διαπιστώσεων είναι η ικανοποίηση από τη ζωή «δεν απαιτεί τα αυξημένα ποσοστά κατανάλωσης υλικών που συνδέονται γενικά με το υψηλό νομισματικό εισόδημα».

Η έρευνα για την ευτυχία έχει επικεντρωθεί συχνά σε βιομηχανοποιημένες κοινωνίες που δεν είναι ούτε ιστορικά ούτε διαπολιτισμικά αντιπροσωπευτικές, και συχνά αντιμετωπίζει μεροληπτικά την προοπτική για τη σχέση μεταξύ υλικού πλούτου και αξιολογήσεων ζωής . Είναι ενδιαφέρον ότι η προηγούμενη έρευνα σε ορισμένες μη βιομηχανοποιημένες κοινωνίες με χαμηλά επίπεδα νομισματικού πλούτου και εισοδήματος έχει δείξει αναφορές αξιοσημείωτα υψηλών επιπέδων υποκειμενικής ευημερίας αμφισβητώντας την ιδέα ότι η υλική ευημερία είναι προϋπόθεση για την επίτευξη υψηλών αξιολογήσεων ζωής.

Μια πρόσφατη ανασκόπηση αναφέρει ότι «η συναίνεση σήμερα είναι ότι ο πλούτος των εθνών συνδέεται στενά με το αν οι κάτοικοι μπορούν να ζήσουν τη ζωή τους κοντά στο ιδανικό τους».

Το σιωπηρό μήνυμα που υπονοείται από αυτή τη συναίνεση είναι σημαντικό για τη ζωή στη Γη. Σε μία καπιταλιστική κοινωνία που ο υλικός πλούτος έχει αντικαταστήσει τις απλές απολαύσεις της ζωής, απαιτείται εγγενώς υψηλό επίπεδο υλικού πλούτου για να ζήσουν οι άνθρωποι τη ζωή κοντά στα ιδανικά τους, ή έστω στα ιδανικά που τους έχουν επιβληθεί. Επομένως, η επίτευξη υψηλής ικανοποίησης από τη ζωή για όλους τους ανθρώπους θα απαιτούσε πιθανώς πολύ μεγαλύτερη αφαίμαξη του περιβάλλοντος από ότι σήμερα. Περισσότερη κατανάλωση υλικών αγαθών σημαίνει περισσότερες πρώτες ύλες, ακόμα πιο έντονη βιομηχανική δραστηριότητα και όλα αυτά σε έναν πλανήτη που βρίσκεται ήδη στα όρια κατάρρευσης. Οι πολιτικές που βασίζονται σε αυτό το παράδειγμα είναι πιθανό να εντείνουν τις περιβαλλοντικές πιέσεις θυσιάζοντας τα οικοσυστήματα για την αύξηση της παραγωγής υλικών ξεπερνώντας σαφώς τα πλανητικά όρια .

Ίσως παραδείγματα σαν και αυτά των κατοίκων απομονομένων περιοχών που ζουν κοντά στη φύση με αυτάρκεια και ευτυχία να αποτελούν μία λύση στην ολοένα και πιο υποτιμημένη ποιότητα ζωής μας. Οι κοινωνίες μικρής κλίμακας που ζουν σε στενή επαφή με τη φύση, στο περιθώριο της παγκοσμιοποιημένης κυρίαρχης κοινωνίας, προσφέρουν σαφώς πολύτιμες προοπτικές για ένα διαφορετικό πιο ικανοποιητικό τρόπο ζωής.

Η επιστροφή στο χωριό ίσως να μην είναι τελικά και τόσο κακή ιδέα.