Μια Δύση που «πάσχει» ψυχικά

Λίγο ή πολύ, οι χώρες του Δυτικού κόσμου είναι από τις ευνοημένες του πλανήτη. Οι λόγοι είναι γνωστοί και ποικίλοι, η Δημοκρατία ως επικρατέστερο πολίτευμα, η θεσμοθετημένη (αν και όχι πάντα εφαρμοσμένη) ελευθερία λόγου και σκέψης, η ανάπτυξη των γραμμάτων, των τεχνών, των επιστημών που ανθίζουν, τα θεμελιωμένα συνταγματικά δικαιώματα, η οικονομική ευμάρεια σε σχέση με την πλειοψηφία των χωρών της Ανατολής και ένα σωρό άλλα «πλεονεκτήματα».

Με μια πρώτη ματιά, οι άνθρωποι που έχουν την τύχη να γεννηθούν σε αυτή την πλευρά του πλανήτη είναι οι τυχεροί. Όλα τα θετικά που προαναφέρθηκαν και άλλα τόσα που μπορεί κανείς να βρει, είναι δυνατό να καταβαραθρωθούν με λίγη εις βάθος σκέψη και κριτική, όμως εν γένει συγκριτικά με άλλες χώρες του κόσμου, μπορεί κάποιος να συμπεράνει ότι οι σύγχρονες δυτικές κοινωνίες βρίσκονται σε σαφώς καλύτερη μοίρα.

Αν εξετάσουμε τα πράγματα υπό το πρίσμα της ψυχικής υγείας του δυτικού κόσμου τι θα διαπιστώναμε άραγε; Με ποιο τρόπο η κουλτούρα, ο τρόπος ζωής και οι σύγχρονες τάσεις ευνοούν – ή και ενεργοποιούν – την εκδήλωση ψυχικών διαταραχών;

Πρέπει να διευκρινιστεί πως σε κάθε περίπτωση, η εμφάνιση μιας ψυχικής ασθένειας είναι ένα συνονθύλευμα βιολογικών, αναπτυξιακών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Το άτομο που την εκδηλώνει, παρουσιάζει μια γενετική προδιάθεση όσον αφορά μια συγκεκριμένη «γκάμα» διαταραχών, για παράδειγμα συναισθηματικών, όμως για να εκδηλωθεί αυτή η υποβόσκουσα γονιδιακή προδιάθεση είναι αναγκαία η αλληλεπίδραση με μια σειρά κοινωνικών παραγόντων. Ορισμένοι από αυτούς είναι οι διάφορες στρεσογόνες συνθήκες ζωής, οι αρνητικές αλληλεπιδράσεις με τους «σημαντικούς» άλλους, ο ανασφαλής μητρικός δεσμός, ψυχοπιεστικά γεγονότα όπως ένα διαζύγιο, μια απειλητική για τη ζωή ασθένεια ή ένα πένθος, ένα τραυματικό γεγονός όπως ο πόλεμος και ούτω καθεξής.

Η ιατρικοποίηση των πάντων, η αποξένωση από τον συνάνθρωπο, η απομόνωση, οι ταχύτατοι ρυθμοί ζωής, η απομάκρυνση από το φυσικό περιβάλλον, το στρες και οι επιφανειακές σχέσεις με τους άλλους, είναι μερικά από τα πράγματα που χαρακτηρίζουν τη ζωή των ανθρώπων της Δύσης. Με το αυξημένο προσδόκιμο ζωής και την άνετη οικονομικά διαβίωση σε σχέση με τις χώρες του τρίτου κόσμου και της Ανατολής που πλήττονται από πολέμους, πείνα και άθλιες συνθήκες ζωής, οι δυτικές κοινωνίες μοιάζουν «αλώβητες», όμως στην πραγματικότητα συμβαίνει το αντίθετο. Όσο μεγαλύτερη η αποξένωση και η ευμάρεια, τόσο μεγαλώνει και η ευαλωτότητα στις ψυχικές διαταραχές.

Η πολιτισμική κουλτούρα ενός λαού επηρεάζει διάφορες διαστάσεις της ψυχικής υγείας, συμπεριλαμβανομένων του πώς τα άτομα μίας συγκεκριμένης πολιτισμικής ταυτότητας εκδηλώνουν και διαχειρίζονται τα συμπτώματά τους, το οικογενειακό και κοινοτικό υποστηρικτικό τους δίκτυο και την αυτοδιάθεσή τους στη θεραπεία. Παρομοίως, η πολιτισμική ταυτότητα του θεράποντα και του γενικότερου συστήματος υπηρεσιών ψυχικής υγείας επηρεάζουν τη διάγνωση, τη θεραπεία και την παροχή υπηρεσιών. Οι πολιτισμικές και κοινωνικές επιρροές δεν είναι οι μόνοι καθοριστικοί παράγοντες της ψυχικής ασθένειας και των θεραπευτικών υπηρεσιών, αλλά, αναμφισβήτητα, έχουν ιδιαίτερα βαρύνουσα σημασία. Τα νοσολογικά συστήματα που χρησιμοποιεί η δυτική ψυχιατρική είναι εστιασμένα στον τρόπο σκέψης και ζωής της ευρωπαϊκής και αμερικανικής κουλτούρας και εκπαιδεύουν τους θεραπευτές να θεωρούν ότι οι ψυχικές διαταραχές που συναντούν στους δυτικούς ασθενείς, εμφανίζονται με ακριβώς τον ίδιο τρόπο στους μη δυτικούς και γενικότερα στους λαούς που δεν είναι φορείς της δυτικοευρωπαϊκής κουλτούρας.

Για παράδειγμα, το δυτικό μοντέλο τονίζει τη σπουδαιότητα της αυτονομίας του ασθενούς και το δικαίωμα του «να γνωρίζει» τη διάγνωσή του και τις θεραπευτικές εναλλακτικές δυνατότητες. Αυτό δεν ισχύει σε όλα τα πολιτισμικά πλαίσια και έρχεται σε αντίθεση με επικρατούσες πεποιθήσεις πολλών κοινωνιών. Σε κάποιες η οικογένεια είναι αυτή που πρέπει πρώτη να μάθει για τα προβλήματα υγείας του μέλους της και είναι η οικογένεια που αποφασίζει τι από αυτά θα κάνει γνωστό στον ασθενή. Το στίγμα της ψυχικής υγείας είναι πολύ μεγαλύτερο σε κάποιες κουλτούρες. Στα πλαίσια κάποιων πολιτισμών, το να απευθυνθεί κάποιος σε έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας είναι ένδειξη αδυναμίας και δημιουργεί αισθήματα ντροπής. Άτομα που ανήκουν σε συγκεκριμένα πολιτισμικά πλαίσια δύσκολα εμπιστεύονται άτομα εκτός αυτών. Είναι σημαντικό να εδραιωθεί μία σχέση εμπιστοσύνης πριν τη διεξαγωγή των ερωτήσεων αναφορικά με την ψυχική υγεία.

Η σωρεία των ψυχικών διαταραχών που πλήττουν τη Δύση έχει ως αποτέλεσμα όλο και περισσότεροι άνθρωποι να καταφεύγουν σε φαρμακευτικές αγωγές αμφιβόλου αναγκαιότητας και χρησιμότητας, με σκοπό να ανακουφιστούν από τα συμπτώματα. Ακόμη και για τα «καθημερινά» προβλήματα και τι αντιξοότητες λόγω στρες τα ηρεμιστικά χάπια αποτελούν την λύση στην οποία καταφεύγει η πλειοψηφία των ανθρώπων. Με λίγα λόγια, δίνεται βάση στην απαλλαγή από το σύμπτωμα, παρά στην κατανόηση των αιτίων και στην βελτίωση της ανθρώπινης ζωής άπαξ και δια παντός.

 πηγη