Η πρώτη ανάμνηση κάθε γενιάς

Υπάρχουν δύο είδη παιδικών αναμνήσεων.

Το πρώτο είναι οι κατασκευασμένες. Έχουμε δει μια φωτογραφία μας από τότε που ήμασταν μωρά ή έχουμε ακούσει μια ιστορία για τη βρεφική μας ηλικία και νομίζουμε ότι θυμόμαστε κάτι. Ακόμα κι από ταινίες μπορούμε να κατασκευάσουμε αναμνήσεις.

Όμως όλοι οι άνθρωποι έχουν μια αληθινή πρώτη παιδική ανάμνηση, το πρώτο που θυμούνται για τον εαυτό τους ως υποκείμενο. «Εγώ ήμουν…»

Αυτή η πρώτη ανάμνηση δεν μπορεί να προέρχεται από τη βρεφική-νηπιακή ηλικία. Οι άνθρωποι (συνήθως) δεν θυμούνται τίποτα που να τους συνέβη πριν τα 4 τους χρόνια. Υπάρχει νευρολογική εξήγηση γι’ αυτό, αλλά δεν θ’ ασχοληθούμε στο παρόν κείμενο.

Γιατί το θέμα μας είναι πόσο τραγική είναι η ζωή που ζούμε εμείς που γεννηθήκαμε από τη μεταπολίτευση και μετά, στην Ελλάδα.

Είναι μια αυταπάτη να νομίζουμε ότι εμείς και μόνο είμαστε υπεύθυνοι για όσα συμβαίνουν στη ζωή μας. Γεννιόμαστε σ’ έναν προκατασκευασμένο κόσμο. Σίγουρα πολλά μπορούμε ν’ αλλάξουμε, τουλάχιστον να προσπαθήσουμε, αλλά το σχήμα της κοινωνίας είναι δεδομένο.

Όταν ένα παιδί γεννιέται όχι μόνο δεν είναι tabula rasa, όπως πίστευαν κάποτε, αλλά τοποθετείται εκ γενετής σ’ ένα κοινωνικά-ιστορικά προκάτ «σπίτι». Οι εξωτερικές συνθήκες σε συνδυασμό με το γενετικό υλικό (και την τυχαιότητα) διαμορφώνουν το παιδί, τουλάχιστον μέχρι να ενηλικιωθεί και να μπορεί κι εκείνο να διαμορφώσει τον εαυτό του και τον κόσμο -όσο αντέχει.

Όμως η πρώτη ανάμνηση κάθε ανθρώπου μπορεί να είναι ενδεικτική της ιστορίας που θα ζήσει.

~~

Αυτό το συνειδητοποίησα όταν ρώτησα τον πατέρα μου ποια είναι η πρώτη του ανάμνηση. Δεν το είχε σκεφτεί ποτέ, για λίγο σάστισε κι έμεινε να σκέφτεται. Αλλά μετά του ήρθε ολοκάθαρη. Αφού γεννήθηκε το 1943, τότε αυτή η πρώτη ανάμνηση πρέπει να είναι από το ’47, το ’48 ή το ’49, στη Θάλαττα, ένα ορεινό χωριό της Πελοπονήσσου.

Ο πατριός του πατέρα μου ήταν πρόεδρος του χωριού, βασιλικός στο φρόνημα. Κάποια μέρα φώναξε τον Αλέξη και τον ξάδελφό του, τον Νώντα, να πάνε στην πλατεία με τ’ άλλα παιδιά. Και θυμάται ο Αλέξης:

«Πήγαμε στην πλατεία του χωριού κι είδαμε κάτω τρία κεφάλια. Τι ‘ν’ αυτά; σκέφτηκα. Γουρούνια; Πήγα πιο κοντά. Ήταν κεφάλια ανθρώπων. Με μούσια και μαλλιά κι αίματα στο πρόσωπο. Κόβουν τα κεφάλια κι απ’ τους ανθρώπους; σκέφτηκα. Μας είπαν ότι ήταν κομμουνιστές.»

Αυτό είναι το πρώτο πράγμα που θυμάται από παιδί: Τρία κεφάλια κομμουνιστών να εκτίθονται στην πλατεία.

Αυτός ήταν ο κόσμος μέσα στον οποίο έπρεπε να μεγαλώσει.

Και γέλασα, γιατί η δική μου πρώτη ανάμνηση είναι τόσο… παιδική. Με είχαν πάει για εμβόλιο, αλλά δεν ήθελα κι έκλαιγα. Μου υποσχέθηκαν ένα κουτί πλέιμομπιλ για να σταματήσω. Και -νομίζω- ότι θυμάμαι που κρατούσα στα χέρια μου το κουτί, λίγη ώρα μετά.

~~

Ρώτησα τη Νέλλη, που είναι ίδια γενιά με μένα. Εκείνη θυμόταν μια σκηνή απ’ το νηπιαγωγείο. Έτρεχε να πιει νερό κι έπεσε και μάτωσε το γόνατο της. Όπως έκλαιγε την πλησίασε ένα άλλο κοριτσάκι και τη ρώτησε αν χτύπησε. Έπειτα της είπε να πάνε στη βρύση να πλύνουν το γόνατο.

Και η αντίθεση: Η γιαγιά ενός φίλου, που πέθανε αιωνόβια, του είχε πει ότι θυμόταν ένα ζέπελιν. Δεν το ψάξαμε να δούμε, αν πράγματι είχε φτάσει κάποιο ζέπελιν ως την Ελλάδα. Πιστέψαμε ότι ήταν κατασκευασμένη ανάμνηση ή -μόνο- γεροντική άνοια.

Μόλις σήμερα έψαξα στο ίντερνετ. Και είδα ότι πράγματι, όχι μόνο είχε έρθει ζέπελιν στην Ελλάδα, αλλά είχε βομβαρδίσει τη Θεσσαλονίκη -και το είχαν καταρρίψει. Αυτά έγιναν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1916. ( δες εδώ Η κατάρριψη του γερμανικού ζέπελιν)

Η γιαγιά του φίλου μου πέθανε το 2010. Οπότε το 1916 ήταν μικρό παιδί. Τα συντρίμμια του ζέπελιν εκτίθονταν μπροστά απ’ τον Λευκό Πύργο. Ίσως τη μικρή Ελένη, όπως και τον Αλέξη, να την είχαν πάει στην «πλατεία» για να δει το αξιοπερίεργο θέαμα.

Εκείνη η ανάμνηση της χώθηκε στο μυαλό, να το θυμάται ακόμα και μετά από 100 χρόνια. Έναν αιώνα γεμάτο πολέμους.

~~

Τότε εμφύλιος πόλεμος κι αποκεφαλισμοί. Μια γενιά μετά ο φόβος για το εμβόλιο.

Η δική μου πρώτη ανάμνηση είναι κάτι που ταιριάζει στην παιδική ηλικία. Οι αποκεφαλισμένοι κομμουνιστές δεν ταιριάζουν.

Δυο γενιές πίσω ο Μεγάλος Πόλεμος και βομβαρδισμοί από αερόστατα. Μετά από 70 χρόνια ένα κοριτσάκι που χτυπάει το γόνατο του και κλαίει.

Αυτή η αντίθεση φανερώνει σε πόσο διαφορετικούς κόσμους γεννηθήκαμε -και μεγαλώσαμε. Οι πρόγονοι μας έζησαν σε πολύ πιο «ενδιαφέροντες» καιρούς, όπως αυτούς που ζούνε σήμερα παιδιά στη Μέση Ανατολή και σ’ άλλα μέρη της Γης.

Σίγουρα μέσα από τις ίδια Ιστορία βγήκαν διαφορετικοί άνθρωποι. Υπήρξαν προδότες, υπήρξαν και ήρωες -με τους δεύτερους να πεθαίνουν πιο συχνά.

Όμως είναι αστείο να μιλάμε εμείς (απ’ τη Χούντα και μετά) για τις δυσκολίες της ζωής μας. Όσα και να περάσαμε/περνάμε δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι δεν έχουμε ζήσει τη μέγιστη τραγωδία.

Κι όλοι εκείνοι που κραυγάζουν για πόλεμο είναι τόσο ανόητοι και επικίνδυνοι όσο είχε πει ο πατέρας της Ιστορίας, ο Ηρόδοτος: «Κανένας δεν είναι τόσο ανόητος που να προτιμάει τον πόλεμο απ’ την ειρήνη. Γιατί στον καιρό της ειρήνης τα παιδιά θάβουν τους γονείς τους, ενώ αντίθετα στον καιρό του πολέμου οι γονείς θάβουν τα παιδιά τους. «

Η ουτοπία για την οποία αξίζει να προσπαθήσουμε είναι εκείνη όπου όλα τα παιδιά θα έχουν για πρώτη ανάμνηση ένα εμβόλιο, ένα παιχνίδι, ένα ματωμένο γόνατο και μια φίλη.

~~

Σκεφτείτε κι εσείς: Τι είναι το πρώτο πράγμα που θυμάστε;

πηγη