Φαινόμενο Rashomon: Τι είναι και πώς επηρεάζει την αντίληψή μας για την πραγματικότητα...

5 άνθρωποι στέκονται σε έναν δρόμο μιας πόλης, όταν ξαφνικά ακούγονται πυροβολισμοί. Κάποιοι από αυτούς κρύβονται, άλλοι τρέχουν, ενώ άλλοι παγώνουν σε εκείνο το σημείο. Όταν οι πυροβολισμοί σταματούν και το τοπίο καθαρίσει από τον καπνό, οι πέντε άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι έχουν γίνει μάρτυρες – έως ένα βαθμό – μιας βίαιης ανθρωποκτονίας.

Οι 5 άνθρωποι είναι πρόθυμοι να περιγράψουν στην αστυνομία την εκδοχή των γεγονότων, αλλά θα σκεφτείτε πως αφού ήταν μαζί θα έχουν την ίδια εκδοχή. Δυστυχώς, τα πράγματα σπάνια είναι έτσι. Και οι 5 μάρτυρες καταλήγουν να περιγράφουν τα πράγματα λίγο διαφορετικά ο καθένας. Αν και ο κύριος κορμός της ιστορίας μένει ο ίδιος – κάποιος πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε στη γωνία – κανείς δεν φαίνεται να συμφωνεί σε οτιδήποτε άλλο.

Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως «Φαινόμενο Rashomon» και ονομάστηκε έτσι από μια ταινία του Akira Kurosawa που γυρίστηκε το 1950 και ονομάζεται Rashomon, στην οποία διάφοροι μάρτυρες σε ένα έγκλημα δίνουν ο καθένας τη δική τους εκδοχή για το γεγονός όταν καταθέτουν στον δικαστή. Η αλήθεια είναι αδύνατο να καθοριστεί εξαιτίας των πολλαπλών περιγραφών.

Αν και το φαινόμενο Rashomon είναι ιδιαίτερα γνωστό στο σύστημα δικαιοσύνης, επίσης εξηγεί πιο ευρείες εμπειρίες και γεγονότα, ακόμα και όσα συμβαίνουν για παράδειγμα μέσα σε ένα σπίτι. Όποιος έχει πολλά παιδιά γνωρίζει πώς ένα και μόνο συμβάν έχει διάφορες ερμηνείες, εκ των οποίων όλες ικανοποιούν τα συμφέροντα του καθενός. Το ίδιο συμβαίνει και στον εργασιακό χώρο.

Για κάποιους, ο λόγος ύπαρξης του φαινομένου είναι ξεκάθαρος: οι άνθρωποι θέλουν να κάνουν τον εαυτό τους να φαίνεται καλός ακόμα και εις βάρος της αλήθειας. Επιστρέφοντας στο παράδειγμα της οικογένειας, το παιδί σας δεν θέλει να μπλέξει που ζωγράφισε τον τοίχο του σαλονιού, οπότε θα παρουσιάσει μια άλλη εκδοχή, στην οποία η ιδέα ήταν της αδερφής του.

Αν και αυτή η εξήγηση είναι πιθανή, δεν καλύπτει ολόκληρο το φαινόμενο Rashomon. Πολλοί από όσους καταλήγουν να παγιδεύονται στο φαινόμενο, το κάνουν με ειλικρινή πρόθεση να βοηθήσουν στη διαλεύκανση της αλήθειας. Είναι πεπεισμένοι ότι λένε την αλήθεια. Το πρόβλημα είναι ότι δεν το κάνουν. Γιατί όμως; Όλα καταλήγουν σε τρεις παράγοντες: αντίληψη, μνήμη, αναφορά.

Η αντίληψή μας για τον κόσμο είναι λίγο διαφορετική. Από την ποιότητα των αισθήσεών μας μέχρι τις προκαθορισμένες έννοιες, ο τρόπος που ερμηνεύουμε ένα γεγονός πάντα θα διαφέρει από τον τρόπο των άλλων. Αυτό εξηγεί και το γιατί δύο άνθρωποι βιώνουν το ίδιο γεγονός, αλλά περιγράφουν διαφορετικές λεπτομέρειες. Ο εγκέφαλός τους επεξεργάζεται διαφορετικά τις πληροφορίες.

Οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν τη μνήμη σαν ένα αρχείο υπολογιστή που βρίσκεται κάπου στον εγκέφαλο και περιμένει να ανοιχτεί. Η αλήθεια είναι διαφορετική όμως. Όταν ανακαλούμε μια ανάμνηση, το κάνουμε όπως την είχαμε σκεφτεί την τελευταία φορά. Κάθε φορά που ανακαλούμε μια πληροφορία, αυτή έχει τη συνέπειας της αλλαγής της ανάμνησης με διάφορους τρόπους, έτσι χάνεται η ακρίβεια, παρά τη σιγουριά μας ότι δεν χάνεται.

Η αρχική αντίληψη και η επακόλουθη ανάμνηση ενός γεγονότος – και οι τρόποι με τους οποίους και οι δύο είναι ανακριβή – συνδυάζονται και διαμορφώνουν την αναφορά μας. Ο τρόπος αναφοράς των πληροφοριών ενός ανθρώπου θα αλλάξει ανάλογα με τις διάφορες μεταβλητές.

Επιστρέφοντας στη σκηνή του εγκλήματος – πώς οι ερευνητές καταφέρνουν να συναρμολογήσουν μια ακριβή περιγραφή των γεγονότων, όταν ο καθένας αναφέρει και μια διαφορετική εκδοχή; Είναι η δουλειά τους να εντοπίζουν το φαινόμενο Rashomon και να χειρίζονται τις μεταβλητές αναλόγως.