Έφτασε η εποχή των πολέμων για το νερό;

Διενέξεις χαμηλής έντασης με αφορμή τους υδάτινους πόρους υπάρχουν εδώ και πολλά χρόνια, καθώς πολλές είναι οι χώρες που διεκδικούν πρόσβαση σε αποθέματα νερού, ειδικά σε εποχές που πλησιάζουν απειλη­τικά τα σύννεφα της λειψυδρίας. Η Μέση Ανατολή και η Αφρική είναι οι περιοχές που προκαλούν τη μεγαλύτερη ανησυχία από αυτή την άποψη, ενώ και η Κεντρική Ασία θεωρείται επικείμενη απειλή. Υπολογίζεται ότι το 2025, περίπου 40 χώρες σε αυτές τις περιοχές θα υποφέρουν από αδυναμία πρόσβασης σε  νερό.

Τα κράτη της Μέσης Ανατολής, παρ' όλο που διαθέτουν ένα υπέδαφος γεμάτο πετρέλαιο, έχουν έλλειψη σε νερό. Οι υδάτινοι πόροι θεωρούνται "στρατηγικοί" και αποτελούν πηγή εντάσεων μεταξύ των περιφερειακών κρατών, ενώ θα μπορούσαν να γίνουν αιτία ενόπλων συγκρούσεων στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον. Το νερό έχει γίνει πολιτικό ζήτημα στην εν λόγω περιοχή και έχουν υπάρξει πληθώρα ειρηνευτικών συμφωνιών ή συνεργασιών τα τελευταία χρόνια που έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με την κατανομή του νερού.

 Μάλιστα, ο υπουργός Εξωτερικών της Αιγύπτου το 1987 είχε δηλώσει ότι “ο επόμενος πό­λεμος στην Μ. Ανατολή θα γίνει για το νερό”. Επί της ουσίας, ένας τέτοιος πόλεμος είχε ήδη γίνει, καθώς ο πόλεμος των έξι ημερών, το αποκορύφωμα της αραβοϊσραηλινής διένεξης, τον Ιούνιο του 1967, κάλλιστα θα μπορούσε να ονομαστεί  “πόλεμος των νερών”.

Τι σημαίνει όμως λειψυδρία στη σύγχρονη εποχή;

Ο όρος “λειψυδρία” αναφέρεται στη διαθεσιμότητα του νερού με βάση τον οικονομικό νόμο της προσφοράς και της ζήτησης, δηλαδή του κεντρικού οικονομικού προβλήματος που αντιμετωπίζουν όλες τις κοινωνίες και έχει να κάνει με την απεριόριστη ανθρώπινη επιθυμία σε έναν κόσμο περιορισμένων πόρων. Ορισμένες περιοχές, λόγω της αύξησης του πληθυσμού και της αυξανόμενης κατά κεφαλήν κατανάλωσης, αντιμετωπίζουν ανησυχητική αύξηση της ζήτησης για το νερό στη διαδικασία παραγωγής τροφίμων, στην ενέργεια και στη βιομηχανία, ενώ την ίδια στιγμή η προσφορά βρίσκεται σε στασιμότητα ή ακόμα και σε πτώση. Σε πολλές χώρες με ολοένα και πιο συρρικνούμενες ποσότητες νερού, όπως η Ιορδανία και το Ισραήλ, οι λύσεις δεν είναι προφανείς και η αύξηση της προσφοράς νερού συνεπάγεται ένα τεράστιο κόστος.

Πολλοί αναλυτές έχουν προβλέψει ότι οι εντάσεις για το νερό θα αυξηθούν με ταχύτερο ρυθμό από ό,τι στο παρελθόν. Σε χώρες όπως η Αίγυπτος και το Ουζμπεκιστάν, έχει γίνει πρόοδος σχετικά με τη διατήρηση του νερού, ωστόσο παραμένει αναγκαία η παροχή νερού από γειτονικές χώρες.

Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι η υποβάθμιση της ποιότητας των υδάτων. Η γεωργία είναι η μεγαλύτερη ρυπογόνα δραστηριότητα, καθώς έχει ολοένα και σοβαρότερες επιπτώσεις για τους υδάτινους πόρους, οι οποίες εκδηλώνονται με τη μορφή λειψυδρίας και καταστροφής οικοσυστημάτων.  Αιτία είναι η όλο και πιο εντατική χρήση χημικών (ζιζανιοκτόνα, λιπάσματα, φυτοφάρμακα και πρόσθετα τροφίμων) για να αυξηθεί η παραγωγή, γεγονός που έχει μολύνει τους υδάτινους πόρους πάνω και κάτω από τη γη.

Παράλληλα, η τάση των κρατών για αυτάρκεια στην γεωργική παραγωγή, που προϋποθέτει εντατικοποίηση των παραδοσιακών καλλιεργειών με σύγχρονα εγγειοβελτιωτικά έργα – και άρα εκτεταμένη και συνεχή χρήση νερού - έχει σαν αποτέλεσμα την εξάντληση του νερού σε οριακά επίπεδα. Επίσης, η οικιακή και η βιομηχανική ρύπανση βρίσκεται επίσης σε άνοδο και επηρεάζει σταδιακά τόσο τις βιομηχανικές όσο και τις αναπτυσσόμενες χώρες.

Στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, τέσσερα ποτάμια  μπορούν να χαρακτηριστούν μήλα της έριδος και να αποτελέσουν αιτία διένεξης: ο Νείλος, ο Ιορδάνης, ο Τίγρης και ο Ευφράτης. Κατ' αντιστοιχία, οι ομάδες κρατών που μπορούν να θεωρηθούν αντίπαλοι για το νερό είναι οι Αίγυπτος – Σουδάν – Αιθιοπία – Ουγκάντα, οι Ιορδανία – Συρία – Λίβανος – Ισραήλ και οι Τουρκία – Συρία – Ιράκ- Ιράν.

O Richard Damania, επικεφαλής οικονομολόγος στην Παγκόσμια Τράπεζα, προβλέπει ότι χωρίς επαρκή αποθέματα νερού, η οικονομική ανάπτυξη στις πιο φτωχές χώρες του πλανήτη, θα μπορούσε να μειωθεί κατά 6% του ΑΕΠ.

Σύμφωνα με τον Damania, η αστάθεια στην Υεμένη έχει τις ρίζες της στην κρίση αποθεμάτων νερού, ενώ η λειψυδρία αποτέλεσε παράγοντα αποσταθεροποίησης στη Συρία. Επίσης, η Ιορδανία έχει υπόγειους υδροφορείς ως μόνη πηγή νερού σε μια περίοδο που η χώρα υποδέχτηκε μισό εκατομμύριο Σύριους πρόσφυγες.

Ειδικότερα, το ζήτημα ελέγχου και κατοχής των υδάτινων αποθεμάτων ενεργοποιεί δύο νόμους καθολικής ισχύος που διέπουν την πολιτική πρακτική των λαών και των κυβερνήσεων και εμποδίζουν την απαιτούμενη αρμονική συνεργασία. Ο πρώτος αφορά την ηγεσία των κρατών και αφορά το ζήτημα “περιφερειακής δύναμης” ή στο χειρότερο δυνατό σενάριο, της “εξαρτησιακής υποτέλειας” μιας χώρας. Ο δέυτερος νόμος έχει να κάνει με τα χαρακτηριστικά των πολιτών των κρατών και αφορά τον φόβο της στέρηση του νερού ως αγαθού.

Οι εντάσεις μεταξύ των μεσανατολικών κρατών με αντικείμενο τα υδάτινα αποθέματα δεν αποτελούν πρόσφατο προϊόν δημογραφικών πιέσεων ή συγκεκριμένων ενεργειών του ενός ή του άλλου κράτους, αλλά πρόκειται για γεγονότα με ιστορική διάρκεια και πολύπλοκους γεωπολιτικούς συσχετισμούς. Όπως έχει δείξει η ιστορική εμπειρία, οι συγκρούσεις για το νερό θα αυξάνονται όσο αυξάνονται και οι ανταγωνισμοί ανάμεσα στα κράτη.
πηγη