ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΜΗΛΙΩΝ ΚΑΙ ΑΘΗΝΑΙΩΝ η ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΟΥ ΙΣΧΥΡΟΥ ΚΑΙ Η ΑΛΑΖΟΝΕΙΑ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ

 Της Ιωάννας Μπισκιτζή : Λέκτορα κλασικής φιλολογίας

Ο διάλογος Μηλίων και  Αθηναίων διδάσκει αιώνια, πως η   «Ύβρις» μιας Υπερδύναμης φέρνει νομοτελειακά τη Νέμεση, γιατί καμιά υπερδύναμη δεν είναι κυρίαρχη για πάντα και η σθεναρή αντιπαράταξη των μικρών λαών απέναντι στην ξεδιάντροπη αλαζονεία των πάνοπλων ισχυρών, στο τέλος δικαιώνεται! 

Το 416 π.Χ. και ενώ βρίσκεται σε ισχύ η Νικίειος Ειρήνη(421π.Χ.), την οποία  είχαν υπογράψει οι Αθηναίοι και οι Σπαρτιάτες, κλείνοντας με αυτήν, την πρώτη φάση του Πελοποννησιακού πολέμου, οι Αθηναίοι επιχείρησαν να εκβιάσουν τους Μήλιους για  να μπουν στην Αθηναϊκή Συμμαχία. Οι Μήλιοι λόγω της δωρικής καταγωγής τους και θεωρώντας εαυτούς συγγενείς με τους Σπαρτιάτες είχαν κρατήσει ουδέτερη στάση στον Πελοποννησιακό Πόλεμο (431-404 π.Χ.).

 Οι Αθηναίοι, με τριάντα δικά τους καράβια, έξι Χιώτικα και δύο Λεσβιακά, και με χίλιους διακόσιους οπλίτες, τριακόσιους τοξότες και είκοσι ιπποτοξότες Αθηναίους και περίπου χίλιους πεντακόσιους οπλίτες συμμάχους νησιώτες, εκστρατεύσανε εναντίον των Μηλίων και με την απειλή της βίας ζητούσαν να διαπραγματευτούν την προσχώρηση της Μήλου στην αθηναϊκή «συμμαχία».

Ο Θουκυδίδης, ο υπέρτατος αυτός ιστορικός, στο 5ο κεφάλαιο της Ιστορίας(Ξυγγραφής) του, διασώζει και αφηγείται τον  διάλογο  Μηλίων και Αθηναίων, ο οποίος αποτελεί τον πυρήνα της επιστημονικής μελέτης των διεθνών σχέσεων.

Στον διάλογο, οι Αθηναίοι, αφού εξηγήσουν  στους Μήλιους  ότι θεωρούν επικίνδυνους  για την ηγεμονία τους όσους νησιώτες δεν έχουν ακόμα υποτάξει και ότι η συζήτηση που κάνουν, δεν μπορεί να στηριχτεί στην έννοια του δικαίου αλλά στο συμφέρον του ισχυρότερου, τους προτείνουν να  υποταχθούν στην αθηναϊκή ηγεμονία. Με κυνικό τρόπο, οι Αθηναίοι λένε στους Μήλιους , πως δεν τους ενδιαφέρει η φιλία τους, αλλά αντιθέτως  προτιμούν το μίσος τους, που θα είναι  η απόδειξη της δύναμής τους πάνω στους συμμάχους και τους υποτελείς τους.

Οι Μήλιοι απαντούν πως αν οι Αθηναίοι  αναλαμβάνουν  τόσο μεγάλους κινδύνους για να μην καταλυθεί η εξουσία τους  κι αν οι υπόδουλοι διακινδυνεύουν τόσο πολύ για να απαλλαγούν από αυτήν, τότε αυτοί που είναι  ακόμα ελεύθεροι , θα θεωρηθούν τελείως ανίκανοι και δειλοί, αν δεν φτάσουν στα έσχατα ώστε να μην υποδουλωθούν.

«Δεν χρειάζεται καθόλου να φτάσετε στα έσχατα, αν σκεφτείτε φρόνιμα. Διότι δεν αγωνίζεστε περί αρετής εναντίον ίσων αντιπάλων, όποτε θα ήταν ντροπή να υποχωρήσετε, αλλά αγωνίζεστε για τη σωτηρία σας. Επομένως δεν πρέπει να αντισταθείτε σε πολύ ανώτερούς σας». Ανταπαντούν οι Αθηναίοι για να λάβουν την εξής απάντηση των Μηλίων:

«Ωστόσο καμιά φορά το αποτέλεσμα του πολέμου εξαρτάται από την τύχη και όχι από την υπεροχή δυνάμεων. Αν τώρα εμείς, αμέσως χωρίς αντίσταση υποχωρήσουμε, δεν έχουμε καμιά ελπίδα σωτηρίας. Αν  όμως αντισταθούμε, υπάρχει ελπίδα να σωθούμε».

Ο διάλογος παρουσιάζεται από τον Θουκυδίδη με πολύ παραστατικό τρόπο, θυμίζοντας επεισόδιο αρχαίας τραγωδίας. Οι  Μήλιοι αφού συζήτησαν μεταξύ τους έδωσαν στους αλαζόνες  Αθηναίους την εξής περήφανη απάντηση:

«Ούτε την αρχική μας απόφαση αλλάζουμε ούτε θα επιτρέψουμε να καταργηθεί μέσα σε λίγο χρόνο η ελευθερία μιας πόλης που κατοικείται εδώ και εφτακόσια χρόνια. Πιστεύοντας  στην καλή τύχη εκ μέρους των θεών και στη βοήθεια των ανθρώπων και ιδιαίτερα των Σπαρτιατών, θα προσπαθήσουμε να τη σώσουμε. Σας ζητάμε να φύγετε από τη χώρα μας. Είμαστε φίλοι και με σας και με τους Σπαρτιάτες. Ας κάνουμε μεταξύ μας συνθήκες ωφέλιμες  και για τους δυο μας»

Η απάντηση των Αθηναίων ήταν άμεση, κυνική και ρεαλιστική:

«Όπως φαίνεται από την απόφασή σας, μόνο εσείς από όλους τους ανθρώπους πιστεύετε ότι τα μέλλοντα είναι πιο σίγουρα από αυτά που βρίσκονται μπροστά στα μάτια σας. Βλέπετε να πραγματοποιούνται τώρα τα αόρατα, επειδή αυτό επιθυμείτε. Θα αποτύχετε οικτρά παραδομένοι στις ελπίδες σας, στην τύχη και στους Σπαρτιάτες».

Η πολιορκία της Μήλου ξεκίνησε αμέσως, για να τελειώσει το χειμώνα του επόμενου έτους, όταν οι Μήλιοι εξαντλημένοι από την πείνα αναγκάστηκαν να  συνθηκολόγησαν άνευ όρων. Οι Αθηναίοι σκότωσαν όσους Μήλιους ενήλικους έπιασαν,  έκαναν δούλους τα παιδιά και τις γυναίκες και έστειλαν στο  έρημο νησί, πεντακόσιους  αθηναίους  κληρούχους για να το κατοικήσουν.

Οι Μήλιοι, αδύναμοι μπροστά σε δυνατούς, επικαλούμενοι τη δικαιοσύνη, διαπίστωσαν με τραγικό τρόπο, πόσο «δίκιο έχει ο δυνατός», ανεξάρτητα από το ότι πιθανότατα και αυτός να συντριβεί από όλους όσους συνέτριψε ή εκμεταλλεύτηκε. Η συμπεριφορά των Αθηναίων προς τους Μήλιους το 416 π.Χ.  ήταν  συνέπεια οικονομικών, πολιτικών και κοινωνικών παραγόντων που διαμόρφωσαν τη συνείδηση των Αθηναίων πολιτών έτσι που κίνητρα δράσης και κριτήρια απόφασης να είναι η διατήρηση και αύξηση της εξουσίας, η δίψα για δύναμη και  η χωρίς έλεος  χρήση της βίας. Η ανθρώπινη συνείδηση  διαμορφώνεται από τους θεσμούς και την εκάστοτε χρονική στιγμή που θα την επικαλεστούν για να διαμορφωθεί αυτό που καλούμε πολιτικό ήθος.

Ο Θουκυδίδης με τον διάλογο Μηλίων και Αθηναίων ίσως  θέλησε να παρουσιάσει τη δική του εκδοχή για τη μεταμόρφωση της Αθηναϊκής Συμμαχίας σε ηγεμονία και εν τέλει σε τυραννίδα. Θυμίζει το τρίπτυχο της δραματικής ποίησης, Ύβρις-Τύσις-Νέμεσις. Η Νέμεση για τους Αθηναίους ήρθε  λίγο αργότερα στη Σικελία και κορυφώθηκε  με την ήττα  του αθηναϊκού στόλου στους Αιγός Ποταμούς, το 404 π.Χ.. Η  Αθήνα κρύφτηκε πίσω από τα τείχη του Πειραιά. Οι Αθηναίοι είχαν χάσει τον στόλο τους και τη δυνατότητα ανεφοδιασμού της πόλης τους και η λιμοκτονία ήταν θέμα μόνο μηνών. Οι Αθηναίοι τρομοκρατούνται από τη σκέψη ότι αυτά που είχαν κάνει σε άλλες πόλεις στη διάρκεια του πολέμου, σκοτώνοντας τους άντρες και υποδουλώνοντας τα γυναικόπαιδα, θα έπρεπε να τα υποστούν τώρα και οι ίδιοι. Η Σπάρτη, όμως, διάλεξε μια διαφορετική τύχη για την Αθήνα. Το πιο σημαντικό στο τέλος του πολέμου δεν ήταν το ότι νίκησαν οι Σπαρτιάτες, αλλά το ότι επέλεξαν, για τις δικές τους πολιτικές σκοπιμότητες,  να μην καταστρέψουν την Αθήνα.

Ο διάλογος Μηλίων και  Αθηναίων διδάσκει αιώνια, πως η   «Ύβρις» μιας Υπερδύναμης φέρνει νομοτελειακά τη Νέμεση, γιατί καμιά υπερδύναμη δεν είναι κυρίαρχη για πάντα και η σθεναρή αντιπαράταξη των μικρών λαών απέναντι στην ξεδιάντροπη αλαζονεία των πάνοπλων ισχυρών, στο τέλος δικαιώνεται!